Battery used Battery charging

De wraak van de warmwaterkruik

Stelt u zich een persoonlijk verwarmingssysteem voor dat zowel binnen als buiten werkt, overal mee naartoe kan worden genomen, weinig energie verbruikt en onafhankelijk is van enige infrastructuur. Het bestaat en is honderden jaren oud.

Warmwaterkruiken kunnen veel geld en energie besparen zonder dat we aan thermisch comfort moeten inboeten. Illustratie: Marie Verdeil.
Warmwaterkruiken kunnen veel geld en energie besparen zonder dat we aan thermisch comfort moeten inboeten. Illustratie: Marie Verdeil.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Een warmwaterkruik is een afsluitbare container gevuld met warm water, meestal in een stoffen hoesje, dat tegen een deel lichaam wordt gehouden voor thermisch comfort. In sommige landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Japan, is het gebruik van de warmwaterkruik nog steeds een zeer gangbare praktijk. In veel andere landen is de kruik echter in onbruik geraakt of wordt ze beschouwd als een achterhaald concept voor arme mensen.

Toen ik twee dozijn kruiken naar vrienden en familie opstuurde als kerstcadeau, waren de reacties echter haast unaniem enthousiast. Mensen verbazen zich erover hoeveel comfort zo’n klein object kan bieden. Omdat ik tijd noch middelen heb om iedereen een kruik op te sturen, schrijf ik dit artikel. Het is voornamelijk gebaseerd op mijn eigen ervaring – ik gebruik ze al jaren en ze zijn mijn enige bron van verwarming thuis.

De geschiedenis van de warmwaterkruik

De Kroatische uitvinder Eduard Penkala patenteerde de rubberen warmwaterkruik in 1903 en doopte ze de “Termofor”. Maar die kruik kwam niet uit het niets. De geschiedenis ervan gaat duizenden jaren terug, zij het in andere gedaantes.

Rubberen warmwaterkruik, gemaakt in Duitsland (1925-1935). Bron: Museum Rotterdam.
Rubberen warmwaterkruik, gemaakt in Duitsland (1925-1935). Bron: Museum Rotterdam.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

De eerste “warmwaterkruiken” waren (vrij letterlijk) andere mensen en dieren. Sinds mensenheugenis hebben we thermisch comfort gezocht door dicht bij elkaar te kruipen. Zo was het bijvoorbeeld normaal dat een hele familie samen in één bed sliep – inclusief potentiële gasten. 1

Men maakte ook gebruik van dierlijke warmte – “warmwaterkruiken” die standaard zijn uitgerust met een zachte vacht. Mensen kropen tegen koeien en varkens aan, die soms de woonruimte deelden maar vaker in de stallen eronder or ernaast verbleven. In de 18de eeuw hielden vrouwen uit hogere klassen speciaal gefokte kleine poedels op hun schoot om hun handen warm te houden. 2

Persoonlijke verwarming nam ook de vorm aan van objecten (stenen, bakstenen, aardappelen) die in of naast het vuur werden verwarmd. Deze werden vervolgens in stof of in papier gewikkeld en in kleding of in bed gestopt.

Vanaf de zestiende eeuw begonnen mensen allerlei soorten draagbare containers te vullen met hete kolen van het vuur. Die werden dan als voet-, hand- of bedverwarmers gebruikt. 3 De meesten werden uit metaal gemaakt, messing of koper, en in houten of keramieken houders geplaatst om brandwonden te voorkomen.

Doorheen de tijd werden hete kolen vervangen door heet water, wat een schoner en veiliger alternatief is. Aanvankelijk werden de eerste “echte” warmwaterkruiken gemaakt van harde materialen zoals glas, metaal of keramiek. Het is pas met de uitvinding van gevulcaniseerd rubber in de 19de eeuw dat de meer comfortabele, flexibele en lichtere kruiken een optie werden.

Spaanse vrienden vertelden me dat warmwaterkruiken ook wel van dierenhuiden werden gemaakt, maar dat heb ik nog niet kunnen verifiëren. Het kan zeker waar zijn: overal ter wereld werd eeuwenlang gebruik gemaakt van “waterhuiden” voor de bewaring van vloeistoffen.

Een voorbeeld van een klassieke warmwaterkruik, midden 20ste eeuw (jaren 1940, Melbourne, Australië). Bron: Victorian Collections. https://victoriancollections.net.au/items/5a2622e921ea6a17dcba0799.
Een voorbeeld van een klassieke warmwaterkruik, midden 20ste eeuw (jaren 1940, Melbourne, Australië). Bron: Victorian Collections. https://victoriancollections.net.au/items/5a2622e921ea6a17dcba0799.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Dit ovaalvormig model werd gemaakt door Kenworthy Son and Company in Southport, Sefton, Merseyside, England in Groot-Brittannië. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/gf42542b.
Dit ovaalvormig model werd gemaakt door Kenworthy Son and Company in Southport, Sefton, Merseyside, England in Groot-Brittannië. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/gf42542b.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Hexagonale kruik, Oostenrijk, 1791-1798. Gemaakt van een tin- en loodlegering. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/b452vwjm.
Hexagonale kruik, Oostenrijk, 1791-1798. Gemaakt van een tin- en loodlegering. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/b452vwjm.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Deze voetverwarmer (gemaakt in 1927) werd in ziekenhuizen gebruikt om patiënten warm te houden. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/mfjujndv
Deze voetverwarmer (gemaakt in 1927) werd in ziekenhuizen gebruikt om patiënten warm te houden. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/mfjujndv
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Franse voetwarmer, datum onbekend. Bron: Musée Départemental Albert Demard
Franse voetwarmer, datum onbekend. Bron: Musée Départemental Albert Demard
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Warmwaterkruiken vandaag

De klassieke warmwaterkruik die je vandaag kan kopen, is oftewel uit rubber of uit PVC vervaardigd. Plastic heeft nauwelijks voordelen. Het is vaak net iets goedkoper en kan transparant gemaakt worden. Maar in tegenstelling tot een rubberen kruik bevat ze giftige chemicaliën om het plastic soepel te maken.

Een derde optie – iets moeilijker te vinden – zijn warmwaterkruiken van hard plastic, die dus geen chemische weekmakers bevatten. De typische Japanse waterkruik (de “yutanpo”) is er zo één. Ze dateert van de 15de eeuw toen ze nog uit metaal of keraniek werd gemaakt. Uiteraard kan elke afsluitbare container als warmwaterkruik dienen. Ik heb met succes metalen drinkflessen en plastic PET-flessen gebruikt (daarover later meer).

De typische warmwaterkruik is min of meer rechthoekig en kan tot twee liter water bevatten. Recent zijn een aantal nieuwe vormen op de markt verschenen. Een eerste nieuwigheid zijn de veel kleinere exemplaren die tussen de 0.2 en 0.8 liter water kunnen bevatten. Afgaand op hun hoesje, lijken ze vooral voor kinderen bestemd, maar volwassenen kunnen ze in een jaszak of tussen kleding stoppen. Er zijn nu ook veel grotere kruiken verkrijgbaar die tot 3 liter of meer water kunnen bevatten.

De populairste nieuwigheid is een 80 centimeter lange kruik die je om je middel kan binden. Maar dit model is ook zeer comfortabel in de zetel of in bed, waar ze makkelijk door twee mensen kan worden gedeeld. Ook deze kruik kan tot 2 liter water bevatten.

Warmwaterkruiken (zowel rubber en plastic). Foto door Marie Verdeil.
Warmwaterkruiken (zowel rubber en plastic). Foto door Marie Verdeil.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Rubberen kruiken. Foto door Marie Verdeil.
Rubberen kruiken. Foto door Marie Verdeil.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Een Japanse kruik of yutanpo, gemaakt van hard plastic. Bron: All About Japan. https://allabout-japan.com/en/article/6244/
Een Japanse kruik of yutanpo, gemaakt van hard plastic. Bron: All About Japan. https://allabout-japan.com/en/article/6244/
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
De Japanse yutanpo is nog steeds in metaal verkrijgbaar. Bron: Maruka.
De Japanse yutanpo is nog steeds in metaal verkrijgbaar. Bron: Maruka.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Creatief met kruiken

Mensen die warmwaterkruiken kennen, zien ze voornamelijk als bedgezellen. Maar ze kunnen je werkelijk overal warm houden, doorheen de dag. Niet alleen in de zetel, maar ook aan tafel of aan je bureau. Een eerste mogelijkheid is jezelf door één of meerdere warmwaterkruiken omringen als je op een stoel zit. Ik gebruik er één of twee, uitzonderlijk drie, tegelijkertijd, afhankelijk van de tempteratuur binnenshuis.

Ze eindigen meestal op mijn schoot, tegen mijn onderrug of onder mijn voeten. Hoewel slechts enkele lichaamsdelen rechtstreeks worden verwarmd, wordt de warmte van de fles(sen) door de bloedstroom van de huid over het hele lichaam verspreid.

Warmwaterkruiken kan je ook combineren met een deken, wat het thermische comfort nog verhoogt. Als ik een deken op mijn schoot leg terwijl ik aan het werken ben aan mijn bureau, houdt het de warmte van de kruik vast en blijft de kruik langer warm.

Nog beter is een deken met een gat in het midden om je hoofd door te steken – een poncho dus – of een deken met mouwen. Als het groot genoeg is, creëert het een tent-achtige structuur die je hele lichaam in het warme microklimaat van de kruik brengt. Het draperen van lange kleren over een warmtebron was eeuwenlang een klassieke verwarmingsmethode.

Een deken houdt de warmte van een warmwaterkruik vast. Illustratie door Marie Verdeil.
Een deken houdt de warmte van een warmwaterkruik vast. Illustratie door Marie Verdeil.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Je kan nog een stap verder gaan door een groot deken over je bureau of tafel te draperen en je benen eronder te schuiven. Zulke verwarmingsmethodes werden op vele plaatsen in de wereld gebruikt, vaak met hete kolen als warmtebron.

Voorbeelden hiervan zijn de Japanse ‘kotatsu’, de Midden-Oosterse ‘korsi’, en de Spaanse ‘brasero de picon’. De eerste twee zijn eerder laag bij de grond – men zit op de vloer – terwijl de laatste zich op de in het Westen normale stoelhoogte bevindt. Het is heel eenvoudig zo’n verwarmingssysteem op te stellen en een paar warmwaterkruiken zijn er de perfecte warmtebron voor.

Warmwaterkruiken in weer en wind

Het bovenstaande werkt uiteraard enkel voor mensen die zich niet verplaatsen. De nood aan een externe verwarmingsbron daalt wanneer we fysiek actief zijn, omdat ons lichaam dan zelf meer warmte produceert. Maar zelfs in dit geval kunnen warmwaterkruiken extra thermisch comfort bieden.

Je kan ze onder je kledij dragen of zelfs in (speciaal daarvoor ontworpen) jas-, broek- of rugzak bewaren. Een kleine rugzak met een warmwaterfles tussen je schouderbladen werkt ook prima terwijl je op een stoel zit.

Warmwaterflessen bieden thermisch comfort, zelfs met alle ramen open. Illustratie door Marie Verdeil.
Warmwaterflessen bieden thermisch comfort, zelfs met alle ramen open. Illustratie door Marie Verdeil.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Warmwaterkruiken werken zowel binnenshuis als buitenshuis – zolang je uit de buurt blijft van wind of regen – en ook binnenshuis met alle ramen open. Moderne centrale verwarmingssystemen daarentegen bieden voornamelijk thermisch comfort door de lucht in een ruimte te verwarmen, wat uiteraard niet werkt buiten de deur, en evenmin met alle ramen open. Een warmwaterkruik geeft daarentegen haar warmte rechtstreeks af aan mensen. Ze verwarmen mensen, geen ruimtes.

Dit maakt dat warmwaterkruiken een veilig en duurzaam alternatief vormen voor bijvoorbeeld de terrasverwarmers in cafés en restaurants. De investering is minimaal: een collectie kruiken en een ketel volstaan, het water kan telkens opnieuw gebruikt worden. Een andere mogelijkheid is dat iedereen een eigen kruik meeneemt en die op het terras vult met warm water.

Je kan het idee nog verder doordrijven een zelfs een publieke infrastructuur bedenken om kruiken bij te vullen, niet enkel op terrasen maar in verschillende locaties zoals scholen, kantoren en publieke gebouwen. 4

Warmwaterkruiken kunnen een veilig en duurzaam alternatief zijn voor terrasverwarmers in cafés en restaurants.

Historisch gezien werden warmwaterkruiken en hun op kolen werkende voorlopers ook buitenshuis meegenomen. Ze werden gebruikt in treinstellen, koetsen, en kerken. Kleinere warmtebronnen stak men in handwarmers of jaszakken. Vandaag zou je je ook op toekomstige koude kunnen voorbereiden door heet water in een thermos mee te nemen en het uren later in een kruik overgieten.

"Queens Muff Warmer". Bron: Antiques Atlas. https://www.antiques-atlas.com.
"Queens Muff Warmer". Bron: Antiques Atlas. https://www.antiques-atlas.com.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
Warmwaterkruik, Frankrijk, 1751-1810. Dankzij de gebogen vormt sluit deze kruik dicht tegen het lichaam aan. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/g5ufhayn.
Warmwaterkruik, Frankrijk, 1751-1810. Dankzij de gebogen vormt sluit deze kruik dicht tegen het lichaam aan. Bron: Science Museum, London. (CC BY 4.0). https://wellcomecollection.org/works/g5ufhayn.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Hoeveel energie kan een warmwaterkruik besparen?

Het zal niet verbazen dat er nauwelijks – of eigenlijk geen – wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar de potentiële energiebesparingen van warmwaterkruiken. Lowtech oplossingen worden zelden serieus genomen. Maar onderzoekers hebben de voorbije jaren wel meer gesofistikeerde persoonlijke verwarmingsmiddelen onderzocht, zoals elektrisch verwarmde bureau’s en stoelen, of kussens die door batterijen worden opgewarmd. 567

Deze alternatieven zijn nodeloos complex in vergelijking met de warmwaterkruik. Water kan op vele manieren verwarmd worden, zowel high-tech als low-tech, en de containers kunnen uit lokaal beschikbare materialen worden gemaakt.

Niettemin tonen deze studies aan dat persoonlijke verwarmingssystemen met eenzelfde effect als warmwaterkruiken niet alleen veel energie kunnen besparen, maar tegelijk ook het comfort kunnen verbeteren.

Eén studie liet bijvoorbeeld zien dat de verlaging van de thermostaat in een kantoor van 20.5°C naar 18.8°C het thermisch comfort verhoogde als de medewerkers in plaats daarvan op een verwarmde bureaustoel konden plaatsnemen. Daarbij ging ook het energieverbruik met 35% omlaag.

Er zijn maar weinig interventies in het gebouw zelf die zo’n hoge energiebesparingen opleveren en/of dekens, zouden de besparingen nog veel groter kunnen zijn.

Een andere manier om de potentiële energiebesparing te bestuderen is uitrekenen hoeveel energie het vraagt om een kruik te vullen en dat te vergelijken met het verbruik van een centraal verwarmingssysteem. Omdat kruiken uit rubber en PVC slechts tot twee-derde gevuld kunnen worden voor veilig en comfortabel gebruik, ga ik van een iets groter model uit (3L) dat een werkelijke capaciteit heeft van 2 liter. Dat maakt de berekening ook geldig voor warntebronnen die helemaal gevuld kunnen worden, zoals de Japanse yutanpo.

Advertentie voor Westbrook & Thompson Ltd’s ‘Cosimax’ waterkruiken, vervaardigd uit Dunlop rubber (1938). Science Museum / Science & Society Picture Library. Bron: https://www.ssplprints.com/image/95677/sleep-well-hot-water-bottle-august-1938.
Advertentie voor Westbrook & Thompson Ltd’s ‘Cosimax’ waterkruiken, vervaardigd uit Dunlop rubber (1938). Science Museum / Science & Society Picture Library. Bron: https://www.ssplprints.com/image/95677/sleep-well-hot-water-bottle-august-1938.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Er is 4200 joule nodig om 1 liter water 1° op te warmen. Twee liter water van 10° naar 60° brengen kost dus 420 kilojoule of 116,7 wattuur. Ter vergelijking: het gemiddeld energieverbruik in een Belgisch huishouden bedraagt 20.000 kilowattuur aan aardgas per jaar.

Ervan uitgaande dat een gemiddeld huishouden 6 maanden per jaar verwarmt, komt het dagelijkse verbruik neer op 109,6 kWu. Met die hoeveelheid energie kan je maar liefst 900 warmwaterkruiken per dag verwarmen – genoeg om de hele buurt warm te houden.

Stel dat vier gezinsleden elk twee kruiken tegelijkertijd gebruiken en die elke twee uur opnieuw verwarmen voor een totaal van 16 uur. Dan zou de totale energiekost nog steeds onder de 4 kWu liggen, bijna 30 keer lager dan het gemiddelde verbruik van een Belgisch gezin.

Hiermee wil ik niet suggereren dat de warmwaterkruik de centrale verwarming integraal moet vervangen. De korte en milde winters hier in Barcelona maken dat wel heel goed mogelijk, omdat mijn onverwarmde appartement zelden of nooit kouder wordt dan 12°C.

In België en Nederland kunnen warmwaterkruiken gecombineerd worden met een CV-systeem. De kruiken creëren eilandjes van thermisch comfort voor activiteiten met een laag metabolisme, terwijl de rest van de ruimte comfortabel is om doorheen te bewegen en fysiek actief te zijn.

Veiligheid

Warm water is een veiliger warmtemedium dan hete kolen uit het vuur, maar daarom niet zonder risico. De instructies stellen meestal dat er geen kokend water mag gebruikt worden, en dat is zeer zinnig advies, maar water hoeft niet te koken om gevaarlijk te zijn. Water dat warmer is dan 60 graden kan je verbranden en zware verwondingen veroorzaken.

Het is daarom aangeraden om alleen heet water van de kraan te gebruiken, of op een andere manier de temperatuur beneden die grens te houden. Zestig graden is warm genoeg om je te verwarmen en het enige voordeel van warmer water is dat je het minder snel opnieuw moet opwarmen.

Te heet water kan je op verschillende manieren verwonden. Ten eerste bestaat er altijd de kans dat je water op je handen morst tijdens het vullen van de kruik. Ten tweede kan een plastic of rubberen kruik beginnen lekken, vaak via de naad of de schroefdop. Tot slot, en dat is het slechtst denkbare scenario, kan een warmwaterkruik openscheuren en twee liter heet water over je lichaam uitstorten.

Dit soort ongelukken is zeldzaam omdat warmwaterkruiken volgens kwaliteitsstandaarden worden gemaakt. Maar ze komen voor, vooral als de kruik versleten is. Alle producten zijn de laatste jaren achteruit gegaan in kwaliteit, en de warmwaterkruik is geen uitzondering.

De Jayne Mansfield Hot Water Bottle kwam in 1957 op de markt. Het Mansfield figuur - in een pin-up pose met de handen achter haar nek en een zwart geschilderde bikini - is gemaakt van "blozend" roze plastic met een geschroefde "hoed"-dop en meet bijna 50cm van kop tot voet. Source: https://vintagenewsdaily.com/at-the-height-of-her-career-in-the-1950s-jayne-mansfield-even-modeled-for-this-awesome-hot-water-bottle/.
De Jayne Mansfield Hot Water Bottle kwam in 1957 op de markt. Het Mansfield figuur - in een pin-up pose met de handen achter haar nek en een zwart geschilderde bikini - is gemaakt van "blozend" roze plastic met een geschroefde "hoed"-dop en meet bijna 50cm van kop tot voet. Source: https://vintagenewsdaily.com/at-the-height-of-her-career-in-the-1950s-jayne-mansfield-even-modeled-for-this-awesome-hot-water-bottle/.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Om veilig gebruik te maken van rubber of PVC warmwaterkruiken bij hogere watertemperaturen, is het belangrijk om ze na een paar jaar gebruik te vervangen, en ze op de juiste manier op te bergen. Als je echt hogere watertemperaturen wilt gebruiken, zijn metalen warmwaterkruiken – met een hoes eromheen – de veiligste optie.

Als je de temperatuur echter onder 60°C houdt, is nat worden het ergste denkbare scenario. Als je PET-flessen gebruikt, moet je je zeker aan de maximumtemperatuur houden, want bij hogere temperaturen kunnen ze smelten. Bovendien mag een PET-fles niet worden gebruikt om uit te drinken nadat hij voor verwarming is gebruikt, omdat er door de hogere temperaturen chemicaliën in het water kunnen vrijkomen.

Waterverbruik & infrastructuur

Warmwaterflessen hebben ook een waterbron nodig. Het is mogelijk om hetzelfde water steeds opnieuw op te warmen, zodat het waterverbruik tijdens de levensduur van de fles tot een paar liter beperkt blijft. Dat is echter niet altijd de meest praktische oplossing. In moderne huishoudens kan warm water worden verkregen uit een elektrische waterkoker, een pan op het fornuis, of de warmwaterkraan.

Warm kraanwater is weliswaar de veiligste bron voor een warmwaterkruik, maar als het water eenmaal is afgekoeld, is er geen manier om het weer in de leidingen te krijgen om opnieuw op te warmen. Bovendien duurt het even voordat het water op temperatuur is, wat betekent dat er meer dan twee liter water wordt verbruikt.

Zelfs een iets lagere douchefrequentie levert gemakkelijk het water en de energie op voor continu gebruik van de warmwaterkruik.

Het gebruik van een elektrische waterkoker – of een pan op het fornuis – maakt het makkelijk om hetzelfde water steeds opnieuw te gebruiken, maar het kent ook enkele problemen. Ten eerste, als je waterkoker geen programmeerbare watertemperatuur heeft, moet je ervoor zorgen dat het water niet te heet wordt. Ik los dit op door de sonde van een digitale thermometer in de waterkoker te hangen terwijl ik het water opwarm.

Ten tweede, als je het water uit rubberen warmwaterkruiken opnieuw verwarmt, kan de waterkoker (of pot) niet langer worden gebruikt om water voor menselijke consumptie te verwarmen. Het zal namelijk slecht smaken. Je gebruikt dus ofwel een aparte waterkoker voor gebruik met warmwaterflessen, of je verwarmt het water in de enige huishoudelijke waterkoker en giet het na gebruik weg.

Zelfs als het water niet voor andere doeleinden wordt hergebruikt (zoals het besproeien van de planten) is de verspilling vrij beperkt. De gemiddelde douche verbruikt genoeg water om 37 warmwaterkruiken te vullen.

Het energieverbruik van de gemiddelde douche komt dan weer overeen met het energieverbruik voor het verwarmen van 17 warmwaterkruiken (die water gebruiken met een hogere temperatuur dan een douche). Bijgevolg levert zelfs een iets lagere douchefrequentie je gemakkelijk het water en de energie voor een continu gebruik van warmwaterkruiken.

Warmwaterkruik uit keramkiek (1901-1910). Bron: Auckland War Memorial Museum
Warmwaterkruik uit keramkiek (1901-1910). Bron: Auckland War Memorial Museum
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld
De Japanners boden hun gasten een kleine ronde keramische pot aan met brandstof erin, een "te-aburi" genoemd. Koperen of bronzen doosvormige handverwarmers van een paar centimeter doorsnee, vaak met perforaties en draaggrepen, werden in China "shou lu" genoemd. Afbeelding in het publieke domein. Lees meer: https://homethingspast.com/2011/11/26/hand-warmers-muff-warmer/.
De Japanners boden hun gasten een kleine ronde keramische pot aan met brandstof erin, een "te-aburi" genoemd. Koperen of bronzen doosvormige handverwarmers van een paar centimeter doorsnee, vaak met perforaties en draaggrepen, werden in China "shou lu" genoemd. Afbeelding in het publieke domein. Lees meer: https://homethingspast.com/2011/11/26/hand-warmers-muff-warmer/.
Bekijk origineel beeld Bekijk origineel beeld

Koudwaterkruiken

Waterkruiken kunnen ook worden gebruikt om te koelen. In dat geval worden ze gevuld met koud water of in de diepvriezer gelegd. Het koelen van mensen is veel energie-efficiënter dan het koelen van ruimtes. Ik heb geen airconditioning en vertrouw volledig op ventilatoren en “koudwaterflessen” in de zomer, wanneer de temperatuur hier meestal boven 30°C is. Ik gebruik koudwaterflessen op dezelfde manier als warmwaterflessen – ze gaan in het bed, onder mijn voeten, of achter mijn rug.

Om te koelen gebruik ik plastic PET-flessen, geen rubberen waterflessen, want die worden hard en broos in diepvriezer. Denk eraan de fles niet helemaal te vullen – water zet uit als het bevroren is – en de fles in een beschermhoes te doen om ijsbrand te voorkomen. Houd er ook rekening mee dat ze een beetje nat worden aan de buitenkant als het ijs smelt – hoewel dit effect de koeling alleen maar versterkt. Net als warmwaterflessen werken koudwaterflessen zowel buitenshuis als binnenshuis.

Reacties

Als je op dit artikel wil reageren, stuur dan een mailtje naar solar (at) lowtechmagazine (dot) com. Je gegevens worden niet voor andere doeleinden gebruikt.

Reacties
Luc

Dag Kris,

Bedankt voor alweer een schitterend artikel.

Er staat Yutampo, maar het is yutanpo.

Hartelijk,

Luc

Ghislaine

Beste Kris,

Bedankt voor het interessante artikel – want ik lees uw artikelen wel, maar u weet natuurlijk niet dat ik ze erg waardeer.

Vriendelijke groet,

Ghislaine

staf

Helemaal juist, maar het betere alternatief is het kersenpitkussentje, er komt geen water aan te pas (accidentjes in bed) het gevaar op verbranden is minder groot, blijft langer warm, kan opgewarmd worden in microgolf (handiger en geen vulprocedures) geeft geleidelijker warmte af.

Tot zover onze ervaringen

gr

staf

Ronald

Hoi,

toevallig had Karel Knip in NRC onlangs een verhaal over warmteoverdracht van de kruik:

https://www.nrc.nl/nieuws/2022/02/04/warme-handen-en-koude-voeten-a4084334

groet, Ronald

Jacques Metzemaekers

Beste Lezer,

Ik las uw berichtje over de waterkruik, waarin u stelt dat de waterkruik in ongebruik is geraakt en dat verbaast u, want het is een prima ding om jezelf warm te houden. Ik deel u ervaring en het is om die reden dat ik eens om mij heen heb gekeken en mijn ervaring verbaasde mij dat velen hetzelfde ervaren.

Bij zwangere vrouwen en na de geboorte van een kind wordt de warmwaterkruik vaak gebruikt. De kruik kent dan diverse vormen en maten.

Bij sporters is het bekend dat wanneer men zich intensief heeft ingespannen de kruik, in tal van vormen, tevoorschijn wordt gehaald om de spieren warm te houden. Dit zelfde geld voor de hulp van de waterkruik bij diverse spierklachten.

Het vervelende is echter, dat de waterkruik na korte tijd kouder wordt en de lichaamstemperatuur wil aannemen. Dit gaat gepaard met afkoeling van het lichaam en dat is nu juist ongewenst. Regelmatig en op tijd de kruik van warmwater voorzien is dan gewenst, maar ook lastig.

Ik zelf heb een kruik gemaakt voor warmwater en verwarmingselement dat op zonne-energie, m.b.v. een batterij, werkt. Dit scheelt weer kostbaar warmwater, hinder en is beter te regelen. De hele dag zonder verversen. Ik heb al een broek en shirt bedacht waarin warmte circuleert dat op dezelfde manier wordt warm of koud wordt gehouden. Dus in de zomer lekker koel en in de winter lekker warm.

Ik hoop, dat jullie hier nieuwsgierig worden en mee willen helpen ontwikkelen.

Vriendelijke groet,

Jacques Metzemaekers

Rob Hennekens

Dag Kris,

Dank je wel: altijd weer goed om een artikel van je te ontvangen.

Een kleine toevoeging bij de kruiken:

Ik gebruik soms straatklinkers (grote massa) die ik op de houtkachel verwarm.

Meestal in een handdoek wikkelen voor in bed; in stoofje zou ook kunnen.

Maar ja, het wil niet echt koud worden tot nu toe …

En al helemaal niet in Spanje!

Met vriendelijke groet,

Rob Hennekens

peter

Hallo

Allereerst dank voor uw geweldige artikelen.

Ik las uw artikel over de Japanese yutampo kruiken en heb wat vragen.

Online zie ik behalve de plastic uitvoeringen ook de originele versies in tinnen uitvoering.

vragen;

  1. Weet u wellicht waarom dit tin is in plaats van staal? Houd tin warmte langer vast?

2)Nu we het toch over warmtevasthoudendheid hebben ( is vast wel een wetenschappelijke naam voor); zou een

stalen benzine jerrycan van 5 liter niet hetzelfde effect hebben? Want dit is goedkoper in aanschaf.

  1. Houd hard plastic cannisters de watmte even lang vast als staal?

Hartelijk dank voor het meedenken

groet

peter

Marieke

Dag Kris,

Boeiend, de geschiedenis van de warmwaterkruik en aanverwanten!

Ik heb ooit water uit een warmwaterkruik hergebruikt, maar na een keer of vier zag dat er zo vies uit, met zo’n vreemde, ‘plakkerige’ aanslag in de pot, dat ik dat nooit meer heb gedaan.

Al jaren gebruik ik gladde stenen, keien, die ik op mijn houtkacheltje warm maak en dan in badstoffen zakken stop. Ik leef in een omgebouwde lichte vrachtwagen, en heb dus geen stromend water. Zo heb ik natuurlijkerwijze geleerd om heel zuinig te zijn met water, en aangezien ik mij verwarm met een houtkacheltje waren stenen dé oplossing.

De hete stenen dien(d)en voor in de slaapzakken van de vrijwilligers in het project waar ik mee bezig ben. En voor mezelf, terwijl ik aan de laptop werk, om in een lekker ouderwetse voetenzak te stoppen, die op dik karton staat. De vloer van mijn bus is namelijk niet geïsoleerd… en warme voeten hebben tijdens je bureauwerk maakt een gigantisch verschil.

Nu heb ik nog een vraag voor jou. Als ik niet verwarm in mijn bus, stijgt de luchtvochtigheid tot meer dan 80 %. Vorig jaar heb ik voor het eerst sinds mijn nomadisch bestaan (toch al 17 jaar) het hele jaar door moeten stoken, omdat de zomer zo nat was.

Zo’n hoge luchtvochtigheidsgraad is niet goed voor de knoken, noch voor de aanwezige elektronica. Nu vermoed ik dat dat in een ‘gewoon huis’ minder een probleem is, maar toch… Hoe los je dat op, als je je alleen met warmwaterkruikjes verwarmt?

Lieve groet,

Marieke

Alex Van den Bossche

Dag Kris De Decker,

Een tijdje geleden.

Ik ben ondertussen op pensioen, ’emeritus’, in december werd ik 66.

Verleden jaar nog local general chairman geweest van EPE2021

Ook een bedrijfje mee opgestart sysplasma: vervelende stoffen

afbreken met koud diffuus plasma.

Maar voor wat fysische oefening 22 zonnepanelen bijgeplaatst = totaal 40.

vermogen ca. 275Wp/paneel

18 panelen in DC 180V of pulsed DC voornamelijk voor boilers (sanitair en aanrecht).

Dit is net niet genoeg in december-januari.

Nu in februari wel.

De boilers zijn extra ge-isoleerd: de best renderende isolatie!

Worden verwarmd “naargelang de zon”, geen verbinding met het net.

Sanitair 150 liter, aanecht 50 liter.

die 50 liter is nodig om een regendag te overbruggen.

Vanaf nu krijgt de vaatwasser ook een hot-fill daaruit.

In de zomer is er te veel, maar ik heb dan ook een 80 liter boiler buiten,

met kokend water kan men perfect onkruid tussen de stenen verbranden.

Verbruik: 1-5 liter/m^2, maar g

Ik moet toegeven dat ik reeds enkele jaren een elektrisch onderdeken gebruik.

Geen probleem als de kamer 12°C is.

Ca 80W (stand 2) gedurende 1 uur is 0.08 kWh

– Een kruik van 1 liter 50° opgewarmd water: van 15 naar 65 0.058 kWh

maar dat is enkel lokaal. –

Een mens geeft ca. 80W af aan warmte.

Een fibrefill deken is eventueel 0.03 W/K/m voor 20mm is dit 1.5 W/K/m^2

voor 2m^2 afgifte is dit 3 W/K Bij 26°C heeft men bijna niets nodig.

12°C is dan 14K verschil of 42W nodig, maar ook ademen geeft warmteverlies.

De 80W extra is enkel nodig voor de thermische inertie van de omgeving.

Sinds februari is de productie van PV reeds hoog, warmwaterkruik kan uit de aanrechtboiler

komen, zoder dat iets uit het net komt.

In de oude tijd gebruikte men geneverkruiken…

De warmwaterkruik doet inderdaad wonderen.

Los daarvan:

Met de huidige injectietarieven zou ik een negatieve jaarfactuur halen.

https://www.mijnenergie.be/blog/injectietarieven/

Ik heb ook wat background toegeleverd aan de nieuwe politieke partij Solar2024.

Het gaat te snel zodat particulieren, toeleveranciers, bedrijven niet kunnen volgen,

hun systemen aanpassen.

Een IHD in house display zonder computer of iphone blijkt hier niet te bestaan (wel in UK)

Het VREG simulatieprogramma van de “Nieuwe Nettarieven” is niets waard:

Vol onnauwkeurigheden, niet uitgelegde zaken, natte vinger methoden.

Bijvoorbeeld:

In het filmpje begrenzen ze op 2.5 kW kwartierpiek (kWkp) en maken dan het gemiddelde,

in het programma andersom.

Grote piekverbruikers (“eens snel het Teslaatje opladen”) betalen veel minder per kWkp.

Dat men dergelijke cadeaus doet kan zijn, maar staat nergens uitgelegd.

Vul ook geen nullen in, want het programma vult dan zelf misterieuze getallen in.

Een gemeenschappelijk deel van klein appartementsgebouw kan tot 6€/kWh betalen.

Mensen gaan blijven hun wagen laden om 18u…

Enkel als de oven bij het koken gebruikt wordt loont het de moeite het laden uit te stellen.

Men mist helemaal het doel…

Men houdt ook geen rekening met zonenergie:

Iemand zonder panelen die in de namiddag wast en strijkt als er zon is betaalt grof.

Zuhal Demir verzet er zich tegen.

Mijns inziens zou het programma zou minstens een jaar transparant

moeten zijn, goed uitgelegd (formules) en goed werken voor men het kan toepassen…

Dus best het capaciteitstarief gewoon afvoeren tot men iets beter heeft?

kris de decker

@ Luc en Ghislaine

Dank !

@ staf

Dat het kersenpitkussen langer zou warm blijven lijkt me onwaarschijnlijk. Water kan meer warmte vasthouden dan kersenpitten. Maar ik heb het nog niet getest.

@ Ronald

Helaas zit het artikel achter een betaalmuur…

@ Jacques

Ik ben zeker nieuwsgierig !

@ Rob en Marieke

Het gebruik van stenen heb ik inderdaad maar heel kort vernoemd in het artikel. Daar komt mogelijk nog een tweede (kort) artikel over, want er valt meer over te schrijven dan ik dacht.

@ peter

Een stalen benzine jerrycan van 5 liter zou een fantastisch verwarmingselement zijn. Wel niet aanraken want je gaat je verbranden.

Metaal geleidt warmte veel sneller dan plastic. Dus het plastic zal minder warm worden als het metaal. De warmte wordt iets trager aan de omgeving afgegeven.

Waarom er tin in plaats van staal wordt gebruikt weet ik niet.

@ Marieke

Ik vrees dat stoken nodig is… Misschien kent iemand een andere oplossing?

@ Alex

Ik heb nooit een elektrisch deken geprobeerd. Wel heb ik geëxperimenteerd met een elektrisch tapijtje voor aan het bureau. Dat verbruikte 70 watt, ongeveer hetzelfde dus. Ik vond het best comfortabel, maar toch verkies ik een kruik in de plaats. Het gebeurde me te vaak dat ik het tapijt vergat uit te zetten, en het kan ook alleen maar onder je voeten. De kruik kan je op allerlei manieren gebruiken.

Marleen Fiey

Beste, Ik heb het artikel gelezen over warm water kruiken, ik heb er nog een dat ik soms gebruik als ik verkouden ben of ergens pijn heb.

Ik kan nog toe voegen dat er vroeger in de tijd met de lange rokken van vrouwen, zoals Uw zegt met kolen onder hun rokken werden verwarmt.

Als deze wilt zien is er in Boeschepe Fr. De cafe De vuurpot bij de molen veel van die potten te zien.

Vr gr

Marleen Fiey

Ada Meijer

Prachtig artikel!Zo leuk om te lezen!! De kruik gebruik ik al jaren tegen koude voeten in bed, maar ik ga deze nu ook zeker vaker gebruiken in de kamer als ik zit te lezen, heerlijk met een dekentje erbij;-)

Bedankt Kris!

Groeten uit Nederland

Etienne Hoeckx

Kris,

Intrigerend dat je over gebruik van warmwaterkruik schreef.

Nu de energieprijzen hoog zijn. wou ik dat ook extra in de aandacht brengen.( ook in combinatie met thermisch ondergoed.), gewoon vanuit: ‘Verwarm het lichaam en niet de ruimte.’ en dat stralingswarmte ook nog eens én gezonder én zuiniger is dan ruimteverwarming.

Ik had een artikel in constructie voor een tijdschrift, zowat gebaseerd op een ouder artikel over kotatsu etc.van me waarin ik de verscheidene ‘ trucs’ wou aangeven om minder te stoken, waaronder ook in de winter u meer terugtrekken in een kleinere ruimte, ( zoveel jaren geleden door Sietz Leeflang aangebracht)

Hetgeen me ontbrak, was cijfermateriaal over de mogelijke besparingen en dat deed me het uitstellen

Daarover heb je daartegenover een calculatie weten uit te werken.> Dat is waardevol.

Er zijn ook elektrische infraroodkussens van Stoov, ( zie https:/nl.stoov.com) met een batterij. Het is de moeite om het te vergelijken en te bekijken of het verantwoord is. Wat vindt jij ervan?

De Japanse Kairo - pads met ijzervijlsel blijven een 12 uur warm, maar volgens mij nadien niet meer te gebruiken, maar het principe is analoog. Er zijn er ander met azukibonen die wel opnieuw opwarmbaar zijn ( in een microgolfoven).

Thomas

Dag Kris,

Erg bedankt voor je artikel over warmwaterkruiken, ik heb al erg veel geleerd van je goed onderbouwde artikels door de jaren heen.

Ik had ook een bedenking over kersenpitkussens. Ik had ook al ergens gelezen dat die langer warmte afgeven, ze zijn makkelijk in microgolf op te warmen met een denk ik vergelijkbaar verbruik als de waterkoker, ze gaan denk ik langer mee, geen gevaar van morsen… Is er een reden waarom je die niet bespreekt in je artikel? Zijn er nog nadelen aan verbonden die ik niet zie of kunnen ze als een gelijkwaardig alternatief worden gezien?

Alvast bedankt,

Thomas

Stijn van Uffelen

Dag Kris,

Ik las je artikel over warmwaterkruiken en koudwaterflessen.

Koudwaterflessen zijn overbodig.

Water heeft een veel hogere dichtheid dan lucht. Je lichaam kan dan ook veel meer warmte aan water overdragen dan dat zij aan lucht kan.

Door een deel van je lichaam, bijvoorbeeld je voeten, in een waterbad te houden, koel je dus snel af, zelfs als het water op kamertemperatuur is.

In de praktijk kan dat bijvoorbeeld aan een bureau met een voetenbad. Hoe vaak je het water vervangt is puur een kwestie van wat je comfortabel vind qua hygiëne.

Anders dan bij een koudwaterfles is het onmiddelijke gevoel minder heftig, en zul je het in eerste instantie enkel aan je voeten merken. Maar je koelt wel degelijk af, en na bijvoorbeeld een half uur merk je dat ook in de rest van je lichaam.

Zodanig dat ik met >30 graden het ook wel eens fris heb, en mijn voeten er weer tijdelijk uit haal.

Met vriendelijke groeten,

Stijn van Uffelen


  1. Deze gewoonte ging gepaard met strikte regels. Zo sliepen de mannelijke bezoekers aan de ene kant van het bed, terwijl de dochters van de familie aan de andere kant lagen. Bron: Ekirch, A. Roger. At day’s close: night in times past. WW Norton & Company, 2006. ↩︎

  2. https://www.encompassingdesigns.com/blog/hot-water-bottlesa-thing-of-the-past ↩︎

  3. De “warmhoudpan” of “bedwarmer” was een metalen vat gevuld met hete kolen en voorzien van een lange steel. Het werd tussen de lakens geschoven en dan over het bed bewogen om alle hoeken te verwarmen voordat iemand erin stapte. Nog een andere oplossing om het bed te verwarmen was de zogenaamde “bedwagon”: een houten frame of slee, ontworpen om een pot met hete kolen te bevatten, die onder het bed werd geschoven en bedekt met een metalen laken. In tegenstelling tot een verwarmingspan, zorgde de bedwagen voor warmte gedurende de hele nacht. Zie: http://www.oldandinteresting.com/warming-the-bed.aspx ↩︎

  4. Sommige steden hadden openbare systemen voor warmwatervoorziening. Zo telde de Nederlandse stad Rotterdam in de eerste helft van de twintigste eeuw honderden “waterdistilleerderijen” waar mensen emmers met warm water kwamen vullen voor huishoudelijk gebruik. China heeft een lange en voortdurende traditie om zijn burgers overal van warm water te voorzien - vooral om te drinken. In de jaren 1830 doken in de grote steden overal in de delta van de Yangtze kleine winkels met “laohuzao” of “tijgerkachels” op. Vandaag de dag heeft bijna elke overheidsinstantie, elk bedrijf en elk schoolkantoor in China een warmwatervoorziening - zelfs hogesnelheidstreinen hebben er een. Lees meer: https://www.sixthtone.com/news/1000919/the-history-behind-chinas-obsession-with-hot-water↩︎

  5. Verhaart, Jacob, Michal Veselý, and Wim Zeiler. “Personal heating: effectiveness and energy use.” Building Research & Information 43.3 (2015): 346-354. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09613218.2015.1001606 ↩︎

  6. Deng, Qihong, et al. “Human thermal sensation and comfort in a non-uniform environment with personalized heating.” Science of the total environment 578 (2017): 242-248. ↩︎

  7. Mishra, A. K., M. G. L. C. Loomans, and Jan LM Hensen. “Thermal comfort of heterogeneous and dynamic indoor conditions—An overview.” Building and Environment 109 (2016): 82-100. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360132316303560 ↩︎