Battery used Battery charging

Ogrzej swój dom za pomocą wiatraka

Przy odpowiednich warunkach pogodowych, mechaniczny wiatrak z powiększonym układem hamulcowym staje się tanim, efektywnym i zrównoważonym systemem grzewczym.

Ilustracja: Rona Binay dla Low-Tech Magazine.
Ilustracja: Rona Binay dla Low-Tech Magazine.
View original image View dithered image

Produkcja energii odnawialnej skupia się prawie wyłącznie na wytwarzaniu elektryczności. Jednak większość energii zużywamy nie w formie prądu, lecz ciepła, którego nie są w stanie bezpośrednio dostarczyć nam ani panele fotowoltaiczne ani turbiny wiatrowe. Jeśli chcemy zamienić prąd na ciepło to musimy liczyć się dużymi stratami energii.

Cieplny kolektor solarny pomija zamianą energii słonecznej na elektryczną i staje się źródłem odnawialnej energii cieplnej w sposób bardziej bezpośredni i wydajny niż fotowoltaika.

Mało znanym jest fakt, że w wietrznym klimacie mechaniczne wiatraki mogą bezpośrednio produkować ciepło. Dzięki zastosowaniu powiększonego układu hamulcowego, wiatrak jest w stanie genereować duże ilości energii cieplnej poprzez tarcie. Wiatrak można dodatkowo połączyć z mechaniczną pompą ciepła, co może być tańszym rozwiązaniem niż ogrzewanie domu kotłem gazowym czy elektryczną pompą ciepła zasilaną przez turbinę wiatrową. (W tekście mianem „wiatrak” będzie określane urządzenie zamieniające energię siły wiatru na energię mechaniczną lub cieplną, za to mianem „turbiny wiatrowej” będzie określane urządzenie wytwarzające prąd elektryczny, przyp. tłum).

Ciepło kontra elektryczność

W skali globalnej zapotrzebowanie na energię cieplną odpowiada jednej trzeciej energii pierwotnej wykorzystywanej przez ludzkość (elektryczność to jedna piąta energii pierwotnej).1 W klimacie zimnym i umiarkowanym jej udział jest jeszcze większy, na przykład, w Wielkiej Brytanii ciepło stanowi prawie połowę zużywanej energii. 2 W gospodarstwach domowych energia potrzebna do ogrzania przestrzeni i wody stanowi od 60 do 80% całkowitego zużycia energii. 3

Pomimo tego energia odnawialna odgrywa wyjątkowo niewielkę rolę w produkcji ciepła. Głównym wyjątkiem jest tradycyjne spalanie biomasy do gotowania i ogrzewania domów - lecz w krajach “rozwiniętych” nawet biomasa jest często spalana w elektrowniach do produkcji prądu. Bezpośrednie wykorzystanie ciepła słonecznego i ciepła geotermicznego zaspokaja odpowiednio mniej niż 1% i 0,2% światowego zużycia ciepła. 45 Chociaż źródła odnawialne odpowiadają za ponad 20% światowej produkcji elektryczności (przede wszystkim z elektrowni wodnych), ich udział w światowej produkcji ciepła wynosi jedynie 10%. Głównym źródłem odnawialnej energii cieplnej jest biomasa. 56

Bezpośrednia kontra pośrednia produkcja ciepła.

Ektryczność dostarczana ze źródeł odnawialnych może być pośrednio zamieniana w energię cieplną. Weźmy dla przykładu turbinę wiatrową. Turbina zamienia energię obrotową (energię kinetyczną ruchu obrotowego) w energię elektryczną za pomocą prądnicy. Następnie prąd zamieniany jest w ciepło przez użycie grzejnika elektrycznego, elektrycznego kotła lub pompy ciepła. W ten sposób energia wiatru generuje ciepło.

W szczególności pompy ciepła są promowana przez wiele rządów i organizacji jako zrównoważony, odnawialny sposób produkcji ciepła. Jednak moc słońca i wiatru można bezpośrednio wykorzystać do produkcji ciepła, bez potrzeby wcześniejszej konwersji elektryczności na ciepło (to samo tyczy się spalania biomasy). Bezpośrednia produkcja energii cieplnej jest tańsza, bardziej wydajna energetycznie i bardziej zrównoważona niż produkcja pośrednia.

Prototypy wiatraków generujących ciepło, skonstruowane przez Esra L. Sorensen’a w 1974 r. Fotografia Claus Nyobre. Źródło: [^13]
Prototypy wiatraków generujących ciepło, skonstruowane przez Esra L. Sorensen’a w 1974 r. Fotografia Claus Nyobre. Źródło: [^13]
View original image View dithered image

Bezpośrednią alternatywą dla fotowoltaiki jest termiczna energia słoneczna. Technologia ta pojawiła się w XIX wieku w wyniku poszukiwań sposobu obniżenia kosztów produkcji szkła i luster. Termiczną energię słoneczną można użyć do ogrzewania wody i pomieszczeń oraz wykorzystać ją w przemyśle. Jest 2 do 3 razy bardziej wydajna energetycznie niż konwersja elektryczności na ciepło.

Prawie nikt nie wie, że wiatrak może bezpośrednio wytwarzać ciepło.

Bezpośrednią i powszechnie znaną konkurencją dla turbin wiartowych jest staromodny wiatrak, który ma już z grubsza dwa tysiące lat. Wiatrak zamienia energię obrotową wirnika bezpośrednio proprzez wał na energię mechaniczą, wykorzystywaną na przykład do cięcia drewna czy mielenie zboża. Ta stara technologia ciągle pozostaje wartościowa, ponieważ jest bardziej wydajana energetycznie (w szczególności w połączeniu z nowszymi rozwiązaniami) niż zamiana energii obrotowej turbiny na energię elektryczną i spowrotem na energię mechananiczną.

Jednakże staromodny wiatrak może być również źródłem ciepła. Problem z tym, że praktycznie nikt o tym nie wie! Nawet Międzynarodowa Agencja Energetyczna (ang. IEA) nie wymienia w swoich opracowaniach na temat wszystkich możliwych opcji zrównoważonej produkcji ciepła, bezpośredniej produkcji energii termicznej przez wiatraki.1

Wiatrak z hamulcem wodnym

Istnieją mechaniczne wiatraki, które bezpośrednio zamieniają energię obrotową na ciepło, przy użyciu “hamulca wodnego” lub tzw. “maszyny Joule’a”. Tak działający generator ciepła to tak naprawdę napędzany wiatrem mikser zainstalowany w zaizolowanym zbiorniku z woda. Dzięki tarciu pomiędzy cząsteczkami wody, energia mechaniczna jest zamianiana w energię termiczną. Podgrzaną wodę można następnia przepompować do budynków i użyć ją do ogrzewania czy do prania. Przemysł, który wymaga względnie niskich temperatur (przetwórstwo spożywcze, papiernictwo, browarnictwo, przemysł chemiczny itp., przyp. tłum.) może również skorzystać z ciepła dostarczanego przez wiatraki. 789.

Szkic systemu ogrzewania bazujacego na wiatraku z hamulcem wodnym. Źródło: [^8]
Szkic systemu ogrzewania bazujacego na wiatraku z hamulcem wodnym. Źródło: [^8]
View original image View dithered image

Maszyna Joule’a została opracowana jako urządzenie pomiarowe. James Prescot Joule skonstruował ją w latach 40-tych XIX w. na potrzeby swoich słynnych pomiarów mechaniczego równoważnika ciepła - jedna kaloria równa się ilości energi potrzebnej do ogrzania 1 centymetra sześciennego wody o 1 stopień Celsiusza. 10

Tak działający generator ciepła to tak naprawdę napędzany wiatrem mikser zamontowany w zaizolowanym zbiorniku z wodę.

Najbardziej fascynujęce w wiatrakach z hamulcem wodnym jest to, że hipotetycznie, mogły być budowane setki, jak nie tysiace lat temu. Do ich postawienie wystarczą łatwo dostępny materiały, takie jak drewno lub metal. Chcociaż nie możemy wykluczyć, że podobne urządzenie nie pojawiały się w czasach przedprzemysłowych, to pierwsze udokumentowane ich wykorzystanie przypada na lata 70-te XX wieku, kiedy to Duńczycy zaczeli stawiać je w następstwie pierwszego kryzysu paliwowego.

Szkic generatora ciepła w wiatraku. Źródło: [^8]
Szkic generatora ciepła w wiatraku. Źródło: [^8]
View original image View dithered image

W tym czasie Dania, była prawie całkowicie uzależniona od importowanej ropy do ogrzewania domów, przez co wiele gospodarstw zostało pozostawionych bez ogrzewania kiedy dostawy paliwa uległy zakłóceniu. Ponieważ wsród duńskich rolników istniała silna kultura “zrób-to-sam” w stawianiu małych turbin wiatrowych, w obliczu widma braku ogrzewania zaczęto na farmach stawiać wiatraki. Jedni wybrali metody pośrednie produkcji energii elektrycznej i zamiany jej na ciepło, inni postawili na bezpośrednią produkcje ciepła.

Tańsze w budowie

Bezpośrednia produkcja ciepła jest znacząco tańsza i bardziej zrównoważona niż konwersja energii słonecznej i wiatrowej na elektryczność, a następnie zamiana prądu na energię cieplną. Są dwa powody dlaczego tak jest.

Po pierwsze i najważniejsze, wiatraki mechaniczne są mniej skomplikowane niż turbiny wiatrowe, co czyni je bardziej opłacalnymi i mniej wymagającymi w budowie pod względem materiałowym. Dzięki mniej złożonej i prostszej konstrukcji charakteryzuję się one wyższą niezawodnością i dłuższą żywotnością. W wiatrakach z hamulcem wodnym generator, przekładnia i transformator są zbędne, dzięki czemu wiatraki są lżejsze. Niższa masa pozwala oszczędzić środków na fundamenty i solidności konstrukcji. Maszyna Joule’a jest mniejsza, waży mniej i kosztuje mniej niż generator. 11. Należy równiez wziąć pod uwagę, że koszt magazynowania ciepła jest 60-70% niższy w porównaniu z bateriami lub z utrzymaniem elektrociepłowni jako back-up’u. 2

Wiatrak z hamulcem wodnym zbudowane przez Institute for Agricultural Techniques w 1974. Autor zdjęcia Ricard Matzen. Źródło [^13].
Wiatrak z hamulcem wodnym zbudowane przez Institute for Agricultural Techniques w 1974. Autor zdjęcia Ricard Matzen. Źródło [^13].
View original image View dithered image

Po drugie, zamiana energii słońca i wiatru w energię cieplną lub mechaniczną może być bardziej wydajna energetycznie, w przypadku kiedy w cały w ten proces nie jest włączona produkcja eletryczności. Oznacza to mniejszą liczbę konwerterów energii do zapewnienie wymaganej ilości ciepła, co przekłada się na mniejszą ilość zajętej przestrzeni i zużytych surowców. W skrócie: wiatrak wytwarzający ciepło rozwiązuje główne problemy energii wiatrowej: niską gęstość energii i niską powtarzalność.

Komentarz tłumacza - energia wiatrowa ma niską gęstość energetyczną w porównaniu z gęstościa energetyczną paliw kopalnych. Problemem powtarzalności wynika z tego, że wiatrak moze pracować jedynie wtedy kiedy wieje wiatr z odpowiednią prędkością, a taka sytuacja nie zawsze ma miejsce. Wyższa wydajność energetyczna wiatraków mechanicznych wynika z pominięcie jednego istotnego kroku konwersji energii. Nie zmienia to jednak faktu, że energia wiatru ma niską gęstość ani że wiatr nie zawsze wieje, jednak mniej energii jest marnowana na konwersje przez co wiatrak może być bardziej wydajny w produkcji ciepła niż turbina wiatrowa.

Wiatraki mechaniczne są mniej skomplikowane, co wydłuża ich żywotność i czyni je bardziej opłacalnymi i mniej wymagającymi w budowie pod względem materiałowym.

Co więcej, bezpośrednia produkcja ciepła wyraźnie zwiększa ekonomiczność użycia małych wiatraków. Testy dowiodły, że małe turbiny wiatrowe mają wyjatkowo niską wydajność i rzadko kiedy wytworzą tyle energii ile zostalo zużyte do ich produkcji. 12. Użycie małych wiatraków do produkcji ciepła może obniżyć koszty, zmniejszyć “emboddied energy” oraz zwiększyć żywotność i wydajność produkcji energii.

Ile ciepła może wyprodukować wiatrak?

Duński wiatrak z hamulcem wodnym z lat siedemdziesiatych XX w., był względnie niewielkim urządzeniem z wirnikiem o średnicy około 6 metrów i wysokości około 12 metrów. Większe wiatraki generujące ciepło budowano w latach osiemdziesiątych XX w. W większości z nich montowano proste drewniane skrzydła. Udokumentowano powstanie przynajmniej dwunastu wiatraków, zarówno samoróbek jak i modeli komercyjnych. 7 W wielu z nich wykorzystano używane części samochodowe i inne odrzucone materiały. 13.

Jeden ze wczesnych małych Duńskich wiatraków przeszedł oficjalne testy. “Calorius Typ 37” - z wirnikiem o średnicy 5 metrów i wysokości 9 metrów - był w stanie wytworzyć 3,5 kW mocy przy prędkości wiatru 11 m/s (silny wiatr, 6 w skali Beauforta). Są to osiągi porównywalane z mocą najmniejszego pokojowego grzejnika elektrycznego. Pomiędzy rokiem 1993 a 2000, Duńska firma Westrup zbudowała 34 wiatraki z hamulcem wodnym oparte na projekcie „Caloriusa”, a do 2012 roku w użyciu pozostało 17 z nich. 7

Wiatrak Calorius produkuje do 4 kW ciepła. Zdjęcie udostępnione przez Nordic Folkecenter w Danii.
Wiatrak Calorius produkuje do 4 kW ciepła. Zdjęcie udostępnione przez Nordic Folkecenter w Danii.
View original image View dithered image

Znacznie większy wiatrak z hamulcem wodnym (wirnik średnicy 7.5 metra, wysokość wieży 17 metrów) został zbudowany przez braci Svaneborg w 1982 roku, i ogrzewał dom jednego z nich (drugi brat postawił na turbiną wiatrową i ogrzewania elekrtryczne). Wiatrak, wyposażony w trzy skrzydła z włókna szklanego, produkował według nieoficjalnych źródeł do 8 kW ciepła - porównywalnie z kotłem elektrycznym ogrzewającym skromny dom. 7

W późnych latach osiemdziesiątych XX w. Knud Berthou zbudował jak do tej pory najnowocześniejszy wiatrak wytwarzający ciepło - model LO-FA. W innych modelach produkcja ciepła odbywa się u podstawy wieży - od wirnika do podstawy wieży biegnie wał napędowy obracający hamulec wodny. W modelu LO-FA wszystkie części mechaniczne potrzebne do konwersji energii powędrowały na szczyt dwudziestometrowej wieży. 10 dolnych metrów jest wypełnionych 15 tonami wody i termicznie zaizolowanych. Można dosłownie odkręcić kurek i lać gorącą wodę prosto z wiatraka. 7

Wieża modelu LO-FA jest wypałniona 15 tonami wody i zaizolowana termicznie. Można dosłownie lać gorącą wodę prosto z wiatraka.

Lo-Fa był największym wiatrakiem wytwarzającym ciepło, z wirnkiem o średnicy 12 metrów. Moc cieplna szacowano na 90 kW przy prędkości wiatru 14 m/s (7 w skali Beuforta). Taka wartość zdaje się być przesadnie wysoka w porównaniu z innym wiatrakami, jednakże należy pamiętać, że moc wyjściowa wiatraka zwiększa się ponadproporcjonalnie z wielkością wirnika i z predkością wiatru. Dodatkowo w LO-FA zastosowano olej hydrauliczny zamiast wody, który może nagzrzewać się do znacznie wyższych temperatur. Gorący olej oddawał ciepło wodzie u podstawy wieży. 7

Zainteresowanie powraca

Chociaż od kilku lat można obserwować ponowne zainteresowanie wiatrakami wytwarzającymi ciepło, jednak niewiele ukazuje się opracowań naukowych na ich temat na ich temat. W pracy z 2011 roku Niemieccy i angielscy naukowcy piszą, że “małe i postawione na uboczy (off-grid) gospodarstwa domowe pónocnych regionów, potrzebują raczej ciepła niż elektryczności, więc turbiny wiatrowe w takich miejscach powinno być stawiane w celu produkcji energi cieplnej”. 8

Badacze pokazują mechanizm działania wiatraka z mechanicznym hamulcem wodnym i obliczają optymalne parametry pracy dla tej technologii. Dowodzą, że w celu uzyskania najlepszej wydajności średnica wirnika wiatraka powinna być precyzyjnie dobrana do średnicy wirnika hamulca wodnego. Dla bardzo małego wiatraka Savonius, który to naukowcy użyli do testów i modelowania, o średnicy wirnika 0,5 m i wysokości wieży 2,0 m, powinnien zostać dobrany wirnik hamulca o średnicy 0.388 m.

View original image View dithered image

W celu obliczenia mocy wyjściowej wiatraka, naukowcy przeprowadzili symulacje trwające 50 godzin. Okazało się, że Savonius, który jest wolnoobrotowym wiatrakiem nienadającym się do produkcji elektryczności, ma świetne wyniki jeśli chodzi o produkcje ciepła. Witrak wytwarzał do 1 kW mocy cieplnej przy prędkości wiatru 15 m/s. 8 W opracowaniu z 2013 roku uzyskano podobne rezultaty w testach prototypu wiatraka. Obliczono, że wydajność tej metody produkcji ciepła sięga 91%. 9. Jest to wynik porównywalny z wydajnością turbiny wiatrowej ogrzewającej wodę prądem elektrycznym.

W opracowaniu z 2013 roku, używając prototypu wiatraka, obliczono wydajność systemu na 91%

Oczywiście nie zawsze wieje porywisty wiatr, co oznacza że dla generowanie ciepła z wiatru ważna jest przedewszystkim średnia prędkość wiatru na danym terenie. W pracy z 2015 roku zbadano możliwość wytwarzania ciepła dzieki energii wiatru na Litwie, w pństwie bałtyckim o zimnym klimacie, zdanym na import drogich paliw koplanych. 14. Badacze obliczyli, że przy średniej krajowej prędkości wiatru (4 m/s, 3 w skali Beuforta) wygenerowanie 1 kW ciepła wymaga użycia wiatraka o średnicy wirnika 8.2 m.

Wiatrak wytwarzający ciepło z hamulcem wodnym umieszczonym w środku podstawy wieży. Wiatrak zbudowany przez Jorgena Andersena w 1975 w miejscowości Serritslev. Autor zdjęcia: Claus Nybroe. Źródło: [^13].
Wiatrak wytwarzający ciepło z hamulcem wodnym umieszczonym w środku podstawy wieży. Wiatrak zbudowany przez Jorgena Andersena w 1975 w miejscowości Serritslev. Autor zdjęcia: Claus Nybroe. Źródło: [^13].
View original image View dithered image

Badacze porównali uzyskany wyniki z zapotrzebowaniem cieplnym 120 metrowego, nowego, dobrze ocieplonego budynku ogrzewanego do temperatury współczesnych standardów komfortu (21’C) i wywnioskowali, że wiatrak byłby w stanie pokryć 40-75% rocznego zapotrzebowania na ciepło (w zależności od klasy termoizolacji budynku). 14.

Magazynowanie ciepła

Ponieważ nie ma gwarancji, że wiatr będzie wiał nawet ze średnią predkością, wiatrak wytwarzający ciepło potrzebuje systemu jego magazynowania. W przeciwnym razie będzie dostarczał ciepło jedynie wtedy kiedy wieje wiatr. Jeden metr sześcienny ogrzanej wody (1 tona lub 1 000 litrów) może zawierać do 90KWh ciepła, co mniej więcej odpowiada dwudniowemu zapotrzebowaniu na ciepło czteroosobowego gospodarstwa domowego.

Ten sam wiatrak co na poprzednim zdjęciu widziany od dołu. Źródło [^7].
Ten sam wiatrak co na poprzednim zdjęciu widziany od dołu. Źródło [^7].
View original image View dithered image

Do zmagazynowanie odpowiedniej ilości ciepła wymaganego do przetrwania siedmiu bezwietrznych dni, potrzeba aż do 7 ton wody (co odpowiada 7 metrom szześciennym, nie licząc termoizolacji). Należy jednakże liczyć się ze stratami ciepła. Z tego powodu duńskie wiatraki wytwarzające ciepło mają zwykle zbiorniki wody o pojemności od 10 do 20 tysięcy litrów. 13

Wiatrak wytwarzający ciepło może być połączony z kotłem solarnym, dzięki czemu zarówno wiatr jak i słońce mogą bezpośrednio dostarczać energie termalną z użyciem małego zbiornika z wodą.

Wiatrak wytwarzający ciepło można połączyć z kotłem solarnym, dzięki czemu zarówno wiatr i słońce mogą bezpośrednio dostarczać energie termalną z użyciem wspólnego zbiornika wody. W takim układzie, możliwe staje się zbudowanie całkiem wydajnego systemu ogrzewania z mniejszym zbiornikiem wody, ponieważ połączenie dwóch (często komplementarnych) źródeł energii zwiększa szanse na ciągłe wytwarzanie ciepła. W szczególnie w mniej słonecznych regionach wiatraki wytwarzające cieplo mogą być świetnym dodatkiem do systemów ogrzewania solarnego, ponieważ te drugie produkują mniej ciepła podczas zimy kiedy to zapotrzebowanie na nie jest większe.

Zwalniacze i mechaniczne pompy ciepła

Najbardziej aktualne i wyczerpujące badania nad wiatrakami wytwarzającymi ciepło pochodzą z lat 2016 i 2018, w których porównywano różne typy wiatraków z technikami niebezpośredniego wytwarzania ciepła. 115 Oprócz wiatraka wyposażonego w hamulec wodny przetestowano również konstrukcje wykorzystujące mechaniczną pompę ciepła i zwalniacz hydrodynamiczny (ang. hydrodynamic retarder).

Mechanicza pompa ciepła to po prostu pompa nie zasilana prądem elektrycznym. Wirnik połączony jest mechanicznie z kompresorem/kompresorami pompy ciepła. Jeden etap konwersji energii zostaje pominięty dzięki czemu taka pompa jest przynajmniej 10% bardziej wydajna energetycznie niż elektryczna pompa ciepła zasilana turbiną wiatrową.

Zwalniacz hydrodynamiczny jest dobrze znany jako system hamulcowy w ciężkich pojazdach. Tak jak maszyna Joule’a, zamienia energię obrotową w ciepło bez udziału energii elektrycznej. Zwalniacze i mechaniczne pompy ciepła mają te same zalety co maszyny Joule’a - są znacznie mniejsze, lżejsze i tańsze od generatorów. Jednakże, aby uzyskać maksymalną wydajność należy zastosować w układzie skrzynię biegów.

Porównanie różnych typów bezpośredniej i pośredniej produkcji ciepła. Żródła [^15].
Porównanie różnych typów bezpośredniej i pośredniej produkcji ciepła. Żródła [^15].
View original image View dithered image

W badaniu porównywane są wiatraki generujące ciepło wyposażone w zwalniacze i mechaniczne pompy ciepła z pośrednimi metodami produkcji ciepła opartymi na kotach elektrycznych i elektrycznych pompach ciepła. Działanie tych czterech technolgii testowane jest w trzech układach: małego wiatraka mającego ogrzać pojedyńczy dom, dużego wiatraka mającego zapewnić ciepło wiosce, oraz farmy wiatrowej produkującej ciepło dla 20 tysięcy mieszkańców. Podstawą oceny są roczne nakłady inwestycyjne i operacyjne, przyjmując czas pracy na 20 lat. 1 15

Bezpośrednie sprzężenie mechaniczego wiatraka z mechaniczną pompą ciepła jest tańsze niż użycie kotła gazowego czy kombinacja turbiny wiatrowej z elektryczną pompą ciepła.

Dla pojedyńczego domostwa bezpośrednie sprzężenie mechanicznego wiatraka z mechanicza pompą ciepła jest najtańszym rozwiazaniem. Połączenie turbiny wiatrowej z kotłem elektrycznym jest trzykrotnie droższe. Wszystkie pozostałe technologie plasują się gdzieś pomiędzy. Biorąc pod uwagą koszty inwestycyjne, operacyjne i wydajność małych wiatraków (rocznie wytwarzają one od około 12 do 22% maksymalnej mocy wyjściowej), połączenie małego wiatraka z mechaniczną pompą ciepła jest tańsze lub równie drogie jak użycie kotła gazowego.

Zdjęcie: Wiatrak z hamulcem wodnym opracowany przez O. Halgesona (po lewej), hamulec wodny z systemem zmiennego obciążenia (po prawej). Zdjęcie pochodzi z "Testów pracy wiatraka z hamulcem wodnym przy bardzo dużej prędkości wiatru", O. Helgason i A.S. Sigurdson. Instytut Nauki, Uniwersytet Islandzki. Źródło: [^7].
Zdjęcie: Wiatrak z hamulcem wodnym opracowany przez O. Halgesona (po lewej), hamulec wodny z systemem zmiennego obciążenia (po prawej). Zdjęcie pochodzi z "Testów pracy wiatraka z hamulcem wodnym przy bardzo dużej prędkości wiatru", O. Helgason i A.S. Sigurdson. Instytut Nauki, Uniwersytet Islandzki. Źródło: [^7].
View original image View dithered image

Z drugiej strony połączenie małej turbiny wiatrowej z elektryczną pompą ciepła wymaga użycia turbiny o współczynniku wykorzystanie mocy (jest to maksymalna moc turbiny podzielona przez średnią uzyskiwaną moc, przyp. tłum), przynajmniej na poziomie 30%, aby móc konkurować kosztami z ogrzewaniem gazowym. Niestety tak wysokie osiągi turbin są rzadkością. Wyniki testów większych systemów (wiatraki dostarczające ciepło farmie lub wiosce) są takie jak w przypadku małych - połączenie mechanicznego wiatraka z mechaniczną pompą ciepła wymaga trzykrotnie mniejszego kapitału dzięki korzyści skali (koszt jednostkowy produkcji obniża się wraz ze zwiększajacą się skalą przedsięwzięcia). Większe wiatraki mają wyższy współczynnik wykorzystanie mocy (16-40%) co daje jeszcze większe oszczędności.

Z powodu dużych strat energii podczas transportu ciepła, wiatrak wytwarzający ciepło sprawdza się najlepiej jako zdecentralizowane źródło energii, zapewniające ciepło dla domu wyłączonego z sieci (ang. off-grid) - lub w najlepszym wypadku - dla małego miasteczka.

Jednakże, w większych systemach napotykamy problem związany z ich rozmiarami. Magazynowanie ciepła może być wydajniejsze niz elektryczności, ale w przypadku jego przesyłu systuacja ma się zupełnie inaczej - straty energetyczne w transporcie ciepła są znacznie większe niż straty w przesyle elekrtyczności. Naukowcy obliczyli, że maksymalna odległość przesyłu ciepła, która jest opłacalna przy optymalnej prędkości wiatru to 50 km. 15.

Zaślepieni elektrycznością

Wiatraki generujace ciepło testowane są rówenież pod kątem produkcji odnawialnej energii elektrycznej, ponieważ oferują lepsze rozwiązania magazynowania energii w porównaniu do baterii czy innych popularnych technologii. 16. W takich systemach, wyprodukowane ciepło jest zamieniane na prąd elektryczyczny za pomocą turbin parowych. System magazynowania energii jest zbliżony do tych używanych elektrowniach skoncentrowanej energii słonecznej (ang. concentrated solar power plant, skrót CSP), tylko że wiatraki zastępują kolektory słoneczne.

[Ilustration nr 10]. "Grzejnik wiroprądowy". Źródło: [^9]
[Ilustration nr 10]. "Grzejnik wiroprądowy". Źródło: [^9]
View original image View dithered image

Ponieważ turbina parowa potrzebuje wysokiej temperatury do wytworzenia prądu, nie jest możliwe użycie ani maszyny Joule’a, ani zwalniaczy hydrodynamicznych. Należy zastosować inny typ zwalniacza nazywany “grzejnikiem wiroprądowym” (lub “grzejnikiem indukcyjnym). Magnes umieszczony na wale obraca się wewnątrz cewki wypełnionej wodą. Indukowany przez magnes prąd elektryczny ogrzewa wodę w cewce, nawet do temperatury 600’C. Zastosowanie takiego rozwiązania może zapewnić ciepło o wysokiej temperturze, czyniąc wiatraki w nie wyposażone użytecznymi dla przemysłu.

Jednak wykorzystanie wytworzonego i zmagazynowanego przez wiatraki ciepła do produkcji energii elektrycznej jest bardziej kosztowne i mniej zrównoważone niż bezpośrednie jego zużycie. Konwersja ciepła na prąd elektryczny jest wydajne w co najwyżej 30%, co oznacza że dwie trzecie energii wiatru jest marnowana w podczasz konwersji energii. To samo tyczy się ciepła wytworzonego dzięki energii słonecznej. 15

Bezpośrednia produkcja ciepła oferuje możliwość zaoszczędzenia trzykrotnie większej ilości emisji gazów cieplarnianych i paliw kopalnych, wykorzystując tę samą liczbę wiatraków. Wiatraki mechancznicze są dodatkowo tańsze i bardziej zrównoważone w budowie niż turbiny wiatrowe. Na szczęście bezpośrednia produckja ciepła otrzyma uwagą na jakie zasługuje. Chociaż klimat się ociepla to zapotrzebowania na energie cieplną jest wysokie jak nigdy dotąd.


  1. Nitto, Dipl-Ing Alejandro Nicolás, Carsten Agert, and Yvonne Scholz. “WIND POWERED THERMAL ENERGY SYSTEMS (WTES)”. ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  2. Integration of Thermal Energy Storage into Energy Network, Sharyar Ahmed, 2017 ↩︎ ↩︎

  3. The bright future of solar thermal powered factories, Kris De Decker, Low-tech Magazine, 2011 ↩︎

  4. Solar Heat Worldwide, edition 2018, International Energy Agency (IEA). ↩︎

  5. Renewables 2018, Heat, International Energy Agency (IEA). ↩︎ ↩︎

  6. World Bank: Renewable electricity output↩︎

  7. The Rise of Modern Wind Energy: Wind Power for the World. Pan Stanford Publishing, 2013. See chapter 13 (“Water brake windmills”, Jørgen Krogsgaard) and chapter 16 (“Consigned to Oblivion”, Preben Maegaard). These seem to be the only English language documents on Danish water brake windmills. ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  8. Chakirov, Roustiam, and Yuriy Vagapov. “Direct conversion of wind energy into heat using joule machine.” Fourth International Conference on Environmental and Computer Science (ICECS 2011), Singapore, Sept. 2011. ↩︎ ↩︎ ↩︎

  9. SMALL WIND ENERGY SYSTEM WITH PERMANENT MAGNET EDDY CURRENT HEATER, BY ION SOBOR, VASILE RACHIER, ANDREI CHICIUC and RODION CIUPERCĂ. BULETINUL INSTITUTULUI POLITEHNIC DIN IAŞI. Publicat de Universitatea Tehnică „Gheorghe Asachi” din Iaşi Tomul LIX (LXIII), Fasc. 4, 2013 ↩︎ ↩︎

  10. Joule’s experiment: An historico-critical approach, Marcos Pou Gallo Advisor. ↩︎

  11. Okazaki, Toru, Yasuyuki Shirai, and Taketsune Nakamura. “Concept study of wind power utilizing direct thermal energy conversion and thermal energy storage.” Renewable energy 83 (2015): 332-338. ↩︎

  12. Real-world tests of small wind turbines in Netherlands and the UK, Kris De Decker, The Oil Drum, 2010. ↩︎

  13. Selfbuilders, Winds of Change website, Erik Grove-Nielsen. ↩︎ ↩︎

  14. Černeckienė, Jurgita, and Tadas Ždankus. “Usage of the Wind Energy for Heating of the Energy-Efficient Buildings: Analysis of Possibilities.” Journal of Sustainable Architecture and Civil Engineering 10.1 (2015): 58-65. ↩︎ ↩︎

  15. Cao, Karl-Kiên, et al. “Expanding the horizons of power-to-heat: Cost assessment for new space heating concepts with Wind Powered Thermal Energy Systems.” Energy 164 (2018): 925-936. ↩︎ ↩︎ ↩︎ ↩︎

  16. Okazaki, Toru, Yasuyuki Shirai, and Taketsune Nakamura. “Concept study of wind power utilizing direct thermal energy conversion and thermal energy storage.” Renewable energy 83 (2015): 332-338. ↩︎