Stadslandbouw in verticale, indoor “boerderijen” is in opmars. Omdat het licht voor de gewassen niet van de zon komt, maar van LED-lampen, kunnen de gewassen het hele jaar door in lagen boven elkaar worden geteeld. De voorstanders argumenteren dat er op die manier veel landbouwgrond kan worden bespaard. Bijkomende voordelen zijn dat er minder energie nodig is voor het transport van voedsel (de meeste mensen wonen in een stad) en dat er minder water en bestrijdingsmiddelen nodig zijn.

Welke gewassen?

De verticale boerderijen die sinds een aantal jaren commercieel actief zijn, richten zich allemaal op dezelfde gewassen. Het gaat om landbouwproducten met een hoge waterinhoud, zoals sla, tomaten, komkommers, paprika’s en kruiden. Dit zijn echter geen gewassen waarmee een stad kan worden gevoed. Ze bevatten nauwelijks carbohydraten, proteïnen of vetten. Om een stad te voeden, zijn er granen, peulvruchten, wortelgewassen, en oliehoudende gewassen nodig. Die worden nu globaal op 16 miljoen vierkante kilometer landbouwgrond geteeld – bijna de omvang van Zuid-Amerika. ¹

Verticaal tarwe kweken

Een kunstinstallatie die momenteel in Brussel staat opgesteld – The Farm – onderzoekt wat er nodig zou zijn voor het telen van tarwe in een verticale boerderij. Voor het experiment werd 1 vierkante meter tarwe gezaaid in een volledig kunstmatige omgeving. Door de input van grondstoffen zoals energie en water te meten, laat het project zien in welke mate onze voedselproductie kosteloos door natuurlijke ecosystemen wordt ondersteund. Als tarwe in de grond wordt geplant, naast en niet op elkaar, dan levert de zon gratis energie en de wolken gratis water.

Een brood van 345 euro

Uit het experiment blijkt dat het telen van 1m2 tarwe in een kunstmatige omgeving 2.577 kilowattuur elektriciteit en 394 liter water per jaar kost. De benodigde energie voor de productie van de hardware (zoals verlichting) zit niet in deze resultaten inbegrepen, zodat het om een onderschatting gaat. Ook de energiekost van het gebouw wordt niet in rekening gebracht, en dat betreft zowel de constructie als het gebruik ervan, bijvoorbeeld voor verwarming, koeling en het oppompen van water.

In de kostberekening is de prijs van de apparatuur (1.227 euro) wel inbegrepen. De levensduur van de infrastructuur wordt geschat op 8 jaar. Omgerekend kost de productie van 1 m2 tarwe in een kunstmatige omgeving dan 610 euro per vierkante meter per jaar (inclusief de kosten voor de infrastructuur, de elektriciteit en het water). Daarvan gaat 412 euro naar het elektriciteitsverbruik en slechts 1 euro naar het waterverbruik. Deze berekening is mogelijk een overschatting, omdat de installatie in een tentoonstellingsruimte staat opgesteld.

De installatie levert vier oogsten per jaar op. Daarvan kan vier keer een brood van 580 gram worden gemaakt, dat bijgevolg een kostprijs heeft van minstens 345 euro. Elk brood bevat 2.000 kilocalorieën, de hoeveelheid die een gemiddeld mens per dag nodig heeft. Bijgevolg is er voor elke persoon 91 m2 kunstmatige geteelde tarwe nodig, met een totale kostprijs van 125.680 euro per jaar.

Plaatsbesparing?

Kunstmatige verlichting bespaart ruimte omdat planten boven elkaar kunnen worden geteeld, maar als de elektriciteit voor de verlichting uit zonnepanelen komt, dan wordt de ruimtebesparing teniet gedaan door de ruimte die nodig is om de zonnepanelen te plaatsen. De verticale boerderij is een paradox, tenzij de energie door fossiele brandstoffen wordt geleverd. Maar dan is er weinig duurzaams aan.

Voor de binnenteelt van 1m2 tarwe zijn 20 m2 zonnepanelen nodig, gerekend aan een opbrengt van 175 kilowattuur per vierkante meter zonnepaneel per jaar, zo stelt het project. Dit is een flinke onderschatting, want de berekeningen zijn gebaseerd op de gemiddelde opbrengst van een zonnepaneel. ‘s Winters is er veel minder zonlicht dan ‘s zomers, zodat er in werkelijkheid veel meer zonnepanelen moeten worden geplaatst om de verticale boerderij het hele jaar door te kunnen laten werken. Er is bovendien nood aan een infrastructuur voor energieopslag, die ook geld en energie kost. Tot slot vraagt de productie van zonnepanelen ook energie, die opnieuw meer ruimte zou vragen als het productieproces zelf op zonnepanelen zou werken.

Innovatie?

Al deze kritiek is ook van toepassing op verticale boerderijen waarin sla en tomaten worden gekweekt, al is er in dit geval wel sprake van een flinke waterbesparing. Deze bedrijven zijn winstgevend, maar alleen omdat het proces steunt op een aanvoer van goedkope fossiele brandstoffen. Zou de energie geleverd worden door zonnepanelen, dan wordt de ruimtebesparing opnieuw teniet gedaan door de extra ruimte voor de energievoorziening. Het enige voordeel van een verticale boerderij is dan de kortere keten, maar we zouden net zo goed het transport tussen stad en platteland duurzamer kunnen maken.

Het probleem van de landbouw is niet dat hij zich op het platteland bevindt. Het probleem is dat hij in grote mate afhankelijk is van fossiele brandstoffen. De verticale boerderij lost dat niet op, integendeel zelfs, want opnieuw wordt gratis en hernieuwbare energie (zonlicht) vervangen door dure technologie die alleen maar kan bestaan dankzij fossiele brandstoffen (led-lampen + computers + gebouwen + zonnepanelen). Onze levensstijl wordt steeds minder duurzaam, steeds afhankelijker van grondstoffen, infrastructuur, machines en fossiele energie. Dat geldt helaas ook voor zowat alle technologie die tegenwoordig als duurzaam wordt bestempeld.

Meer info: Solar Share (The Farm), door Disnovation.org (Maria Roszkowska, Nicolas Maigret) en Baruch Gottlieb.