• Waarom een elektrisch verwarmde tafel?
• De tafel
  • Stap 1: Kies een tafel
• De tafel verwarmen
  • Stap 2: Kies een verwarmingselement
  • Stap 3: Kies een thermostaat
  • Stap 4: Sluit alles op elkaar aan
  • Stap 5: Programmeer de thermostaat
• De tafel isoleren
  • Stap 6: Isoleer de verwarmingsfolie
  • Stap 7: Zoek een tapijt
  • Stap 8: Zoek dekens
• De tafel aan- en uitkleden
• Veiligheid

Waarom een elektrisch verwarmde tafel?

Het gebruik van verwarmde tafels voor thermisch comfort bij koud weer is eeuwenoud. Voorbeelden zijn de “kotatsu” in Japan, de “korsi” in het Midden-Oosten en de “brasero de picon” in Spanje. Een warmtebron gaat onder een tafel, een deken gaat eroverheen en mensen schuiven hun benen eronder. Het microklimaat onder de deken houdt je comfortabel, ook al is de ruimte waarin je je bevindt koud.

De verwarmde tafel is een uitstekend voorbeeld van de energie-efficiënte manier van verwarmen van onze voorouders: het verwarmen van mensen in plaats van ruimtes. Historisch gezien verwarmde gloeiende houtskool uit de open haard de ruimte onder de tafel. Dat zorgde weliswaar voor voldoende warmte, maar bracht ook een aanzienlijk risico op brand en koolmonoxidevergiftiging met zich mee. Tegenwoordig kunnen we in plaats daarvan elektrische verwarmingstechnologie gebruiken. De Japanse kotatsu wordt bijvoorbeeld nog steeds gebruikt, maar werkt nu met een klein elektrisch verwarmingselement dat onder het tafelblad is bevestigd.

In deze handleiding bouwen we een elektrisch verwarmd bureau voor één persoon. Ik heb de tafel voor mezelf gebouwd in de co-working space in Barcelona waar ik nu mijn kantoor heb. Het gebouw, een oud industrieel pakhuis, heeft erg hoge plafonds, geen isolatie en weinig zon in de winter. Het kan hier erg koud worden en conventionele verwarmingssystemen werken niet. Mijn verwarmde tafel blijkt een perfecte oplossing te zijn. Ik kan ze van stroom voorzien met een zonnepaneel, een windturbine, een fietsgenerator of een batterij. Ik kan ze ook aansluiten op het elektriciteitsnet.

Een verwarmde tafel biedt uitzonderlijk comfort. Het onderste deel van je lichaam wordt ondergedompeld in warmte alsof je bakt in de zon of in een heet bad zit. De warmte verspreidt zich snel via de bloedsomloop naar de rest van je lichaam.

Tijdens een week van experimenten in december 2024, met binnenluchttemperaturen van 12-14°C, registreerde ik een zeer laag energieverbruik voor mijn pas gebouwde verwarmde tafel: tussen 50 en 75 wattuur per uur. ¹ Vergelijk dat met een conventionele elektrische draagbare verwarming, die gemakkelijk 1.500 wattuur per uur verbruikt (en geen thermisch comfort garandeert). Mijn verwarmde tafel gebruikt net zo weinig elektriciteit als het opladen van een laptop of het verwarmen van twee liter water voor een warmwaterkruik (58 wattuur per uur, ervan uitgaande dat je het water elke twee uur opnieuw verwarmt).

Het duurt ongeveer 15 minuten voordat het warmte-effect van de tafel merkbaar wordt, een uur voordat ze op volle kracht verwarmt en twee uur voordat ze haar maximale energie-efficiëntie bereikt. Het energieverbruik daalt van 75 wattuur in het eerste uur tot 50 à 60 wattuur in het derde uur, als de thermostaat de verwarming vaker uitschakelt. Het systeem accumuleert warmte in het tapijt, de dekens, de tafel en het menselijk lichaam. Als je de verwarming na drie uur uitschakelt, wegloopt, 30 minuten later terugkomt en ze weer inschakelt, verwarmt de tafel binnen 10 minuten op maximale capaciteit.

De handleiding

Het bouwen van een elektrisch verwarmde tafel is een vrij eenvoudig project, dat weinig technische vaardigheden en weinig tijd vereist. Als je alle onderdelen bij elkaar hebt, kun je een verwarmde tafel in een paar uur in elkaar zetten. De kosten zijn ook beperkt. ² Het bouwproces bestaat uit drie delen: het bedraden van het elektrische systeem, het programmeren van de thermostaat en het aanbrengen van de juiste lagen textiel en isolatie.

Wat je nodig hebt:

• Tafel
• Verwarmingsfolie
• Thermostaat
• Dekens
• Tapijt
• Extra isolatiemateriaal (ik gebruikte kurk)

Stap 1: Kies een tafel

Deze handleiding betreft een tafel voor slechts één persoon - mijn schrijftafel. In tegenstelling tot de Japanse en Midden-Oosterse voorbeelden is mijn tafel aangepast aan een Westerse zithouding: niet op de grond maar op een stoel. Je kunt van elke tafel een persoonlijke warmtebron maken, maar sommige zijn beter geschikt dan andere. Het belangrijkste is dat je een verwarmingsfolie (stap 2) onder de tafel kunt schroeven. Structurele elementen kunnen dat echter bemoeilijken, zoals het geval is bij mijn tafel (zie de afbeelding hieronder).

Ik heb dit opgelost door de verwarmingsfolie op een dunne houten plank te schroeven die ik vervolgens tegen de steunelementen heb bevestigd. Voor sommige andere tafels werkt dit echter niet. Kies een houten tafel. Hout isoleert relatief goed, dus een houten tafelblad biedt al een deel van de isolatie die je nodig hebt om de warmteproductie te maximaliseren. Het is ook gemakkelijk om dingen op een houten tafel te schroeven.

Je kunt een grotere verwarmde tafel bouwen die plaats biedt aan meer mensen, maar dan moet je verschillende verwarmingsfolies (stap 2) met elkaar verbinden en verschillende dekens (stap 8) aan elkaar naaien. Lowtech Magazine bouwt een grote verwarmde tafel voor meerdere personen tijdens een workshop in Barcelona op 25 januari 2025.

Stap 2: Kies je verwarmingselement

In principe kan elk elektrisch verwarmingsapparaat een tafel van warmte voorzien. Maar omdat een verwarmde en geïsoleerde tafel zo energiezuinig is, heb je een elektrische verwarming nodig met een zeer lage warmteproductie. De gemiddelde draagbare elektrische verwarming is veel te krachtig voor ons doel. Door de hoge oppervlaktetemperatuur kan ze ook brandwonden veroorzaken of brand veroorzaken als je ze onder een tafel zet.

Verwarmingsfolie

Het beste verwarmingselement voor een elektrisch verwarmde tafel - en het element dat ik in deze handleiding gebruik - is infrarood verwarmingsfolie. Deze zeer dunne verwarmingsfolies zijn voornamelijk bedoeld voor elektrische vloer- en wandverwarming in gebouwen en voertuigen, voor het beschermen van batterijen of watertanks tegen de kou, of voor het verwarmen van bijenkorven en terraria. Infrarood verwarmingsfolies zijn lage temperatuur verwarmers met een groot oppervlak, dus er is geen risico op brandwonden of brand door direct contact met huid of kleding. Ze zijn bedoeld om te werken bij een maximumtemperatuur van 40-45°C.

Voltage

Infrarood verwarmingsfolies zijn er in verschillende voltages: 12V, 24V en 220V. Ik heb een 12V verwarmingsfolie gekozen om mijn tafel compatibel te maken met mijn 12V zonne-installaties en fietsgenerator. Als je een hernieuwbare energie-installatie van 24 V hebt, kies dan een verwarmingsfolie van 24 V.

Als je de tafel op het stopcontact wilt aansluiten, zijn er twee opties. Ten eerste kun je een 220V verwarmingsfolie kopen, een compatibele stekker toevoegen en deze rechtstreeks op het stopcontact aansluiten. Je moet echter wel weten wat je doet, want zulke hoge spanningen brengen het risico van elektrocutie met zich mee. Een veiligere doe-het-zelf optie is het gebruik van een 12V of 24V verwarmingsfolie aangesloten op een universele stroomadapter die de spanning verlaagt van 220V naar 12 of 24V (vergelijkbaar met de oplader van een laptop). Zo heb ik de tafel getest omdat ik nog geen zonnepanelen heb in mijn nieuwe kantoor.

Afmetingen

Infrarood verwarmingsfolie is verkrijgbaar in verschillende breedtes, bijvoorbeeld 20, 30 of 50 cm. Je kunt ze per strekkende meter kopen en ze is flexibel genoeg om strak opgerold te worden voor transport en opslag. Je kunt de folies op lengte knippen. Aan de positieve en negatieve uiteinden zijn elektrische kabels gesoldeerd, klaar om op de stroombron aan te sluiten. Als je de folie echter in stukken knipt, moet je kabels aan alle nieuwe stukken solderen. Je kunt verwarmingsfolies parallel met elkaar verbinden en ze allemaal aan dezelfde thermostaat (stap 3) koppelen. Mijn tafel heeft maar één verwarmingsfolie, op maat geknipt.

Energieverbruik

Het stroomverbruik van verwarmingsfolies - uitgedrukt in watt per vierkante meter (W/m2) - varieert door twee factoren. Ten eerste worden verwarmingsfolies verkocht met verschillende vermogens, meestal tussen 100 en 250 W/m2. Ten tweede is er de grootte. Als je 1m2 koolstoffolie van 130 W/m2 doormidden knipt, dan vraagt 0,5 vierkante meter verwarmingsfolie 65 watt. De verwarmingsfolie onder mijn tafel heeft een stroomverbruik van 220W/m2. Ik gebruikte eerst 0,375 m2 verwarmingsfolie (50x70cm), wat resulteerde in een stroomverbruik van ongeveer 82,5 watt. Daarna heb ik er een centimeter afgeknipt om ze beter onder de tafel te laten passen, waardoor het stroomverbruik daalde tot ongeveer 75 watt.

Stap 3: Kies je thermostaat

Je mag een verwarmingsfolie alleen gebruiken met een thermostaat. Zonder thermostaat kan een verwarmingsfolie oververhit raken, wat kan leiden tot schade of brand. Een thermostaat zorgt ook voor een stabiele comfortzone onder de tafel. De thermostaat schakelt de verwarming uit wanneer deze een ingestelde maximumtemperatuur bereikt, en schakelt deze weer in wanneer de temperatuur een paar graden daalt.

De spanning van de thermostaat moet overeenkomen met de spanning van de verwarmingsfolie: als je een 12V verwarmingsfolie hebt, heb je een 12V thermostaat nodig. Als je een 24V verwarmingsfolie hebt, neem dan een 24V thermostaat. De thermostaat die ik gebruik voor mijn tafel is de W3230 DC 12V. Het is een veel verkocht apparaat voor allerlei doeleinden. Je moet de thermostaat bedraden en de temperatuur instellen.

Stap 4: Sluit alles op elkaar aan

De thermostaat wordt aangesloten tussen de warmtefolie en de stroombron, zoals aangegeven in de onderstaande afbeelding. Bij andere thermostaatmodellen kan de bedrading verschillen.

Kabelformaat

Je kabels moeten dik genoeg zijn voor de stroom die er doorheen gaat. Infrarood verwarmingsfolies worden verkocht met dikke elektrische kabels erbij, en die zijn vaak veel langer dan je nodig hebt. Je kunt ze korter maken en de rest gebruiken voor de bedrading van het hele systeem. Als je andere kabels wilt gebruiken, gebruik dan een multimeter om de stroom te meten die de verwarmingsfolie trekt. Mijn 12V verwarmingsfolie heeft bijvoorbeeld 6,6 Ampère nodig, dus mijn kabels - in het volledige circuit - moeten een geleider doorsnede hebben van ten minste 2,63 mm2 (dat is 13 AWG gauge, bekijk deze tabel).

Zekering

Elk elektrisch systeem heeft zekeringen nodig voor de veiligheid. Als je je verwarmingsfolie op maat hebt geknipt, meet dan hoeveel stroom er doorheen loopt. Installeer vervolgens een zekering die iets boven die waarde ligt. Mijn tafel gebruikt 6,6 ampère en ik heb een zekering van 8 ampère geplaatst. Lees meer over zekeringen in onze handleiding voor zonne-energie.

Schakelaar

Je kunt een aan-uitschakelaar in je circuit toevoegen om je verwarmde tafel aan en uit te zetten. Gebruik er een met een lichtindicator, zodat je niet vergeet het verwarmingssysteem uit te schakelen als je weggaat. Je kan ook een bewegingssensor onder de tafel installeren. Dat gezegd hebbende, als je je systeem correct hebt aangesloten, de juiste kabeldikte hebt gebruikt en een zekering hebt toegevoegd, zal het per ongeluk aan laten staan geen veiligheidsproblemen veroorzaken.

Temperatuursensor

De thermostaat wordt geleverd met een temperatuursensor die je tussen de verwarmingsfolie en de tafel moet plaatsen (tegen de verwarmingsfolie aan). Zorg ervoor dat je deze sensor goed vastmaakt, want hij is essentieel voor een goede en veilige werking van het verwarmingssysteem.

Waar moet de thermostaat komen?

Voordat je begint met het bedraden van het systeem, moet je bepalen waar je thermostaat komt, want dat bepaalt de lengte van de kabels die je nodig hebt. Ik heb mijn thermostaat onder de tafel geïnstalleerd, verborgen onder de dekens. Eenmaal geprogrammeerd, hoef je er niet regelmatig bij te komen (zie verder). Als je de thermostaat bovenop de tafel installeert, heb je een gat in je deken nodig waar alle kabels doorheen moeten. Het bemoeilijkt ook het toevoegen en verwijderen van dekens.

Stap 5: Programmeer de thermostaat

Om de thermostaat te programmeren, sluit je hem aan op de stroombron. Selecteer eerst de functie “verwarmen”. De standaardinstelling van mijn thermostaat was “koelen” en ik kreeg het ding daarom niet aan de praat. Dit zijn de te volgen stappen:

• Houd “set” ingedrukt om het code-instellingsmenu te openen.
• Druk op omhoog of omlaag om “P0” te selecteren.
• Druk nogmaals op “set” om de code-instelling te openen.
• Druk op omhoog of omlaag om “H” te selecteren.
• Wacht 3 seconden en de instelling wordt opgeslagen.

Vervolgens stel je de temperatuur in waarop je wilt dat de thermostaat de warmtefolie uitschakelt. Fabrikanten van warmtefolie adviseren 40-45°C bij langdurig gebruik. Dit doe je als volgt:

• Druk kort op “set” en het blauwe getal begint te knipperen.
• Druk op omhoog of omlaag om de gewenste maximumtemperatuur te selecteren.
• Wacht 3 seconden en de instelling wordt opgeslagen.

Je kunt alle andere functies van de thermostaat ongemoeid laten.

De tafel isoleren

Om een comfortabele en energiezuinige verwarmde tafel te maken, moet je begrijpen dat een infrarood verwarmingsfolie warmte afgeeft aan beide zijden. Als je ze gewoon onder een tafel bevestigt, wordt ze niet warmer dan 30°C, wat het thermisch comfort niet noemenswaardig zal verbeteren. Pas wanneer de verwarming de huidtemperatuur (ongeveer 35°C) en de kerntemperatuur van het lichaam (37°C) overschrijdt, begin je de warmte te voelen die naar je toe straalt.

Om voldoende hoge temperaturen te bereiken, moet je één kant van de verwarmingsfolie bedekken met warmte-isolerend materiaal.

Om voldoende hoge temperaturen te bereiken, moet je één kant van de verwarmingsfolie bedekken met warmte-isolerend materiaal. Daardoor zal het grootste deel van de warmte naar de andere kant gaan - de kant die energie naar je lichaam uitstraalt. De verwarmingsfolie voor een verwarmde tafel wordt onder het tafelblad geplaatst, waardoor de energie naar beneden wordt uitgestraald, en dus komt de isolatie bovenop. ³ Deze bestaat uit het houten tafelblad, een of meer dekens en extra isolatiemateriaal dat je aan het tafeloppervlak toevoegt.

Wanneer verwarmingsfolie wordt gebruikt als vloerverwarming, bevindt de isolatie zich aan de onderkant. De bovenkant moet worden beschermd door een materiaal dat sterk is en gemakkelijk warmte uitstraalt, zoals keramische tegels. Als je echter een elektrisch verwarmde tafel maakt waarbij de folie energie naar beneden uitstraalt, hoef je de blootgestelde kant niet te beschermen. Die kan veilig worden aangeraakt en er loopt niemand op.

Stap 6: Isoleer de verwarmingsfolie

Om de warmteafgifte van de verwarmingsfolie te maximaliseren, heb ik 3 cm kurkisolatie toegevoegd in de ruimte tussen de folie en het tafeloppervlak. Ik heb geen tests gedaan zonder de kurklaag, maar ik ben ervan overtuigd dat de energie-efficiëntie en het thermisch comfort van mijn tafel niet zo uitstekend zouden zijn geweest als die laag er niet was geweest. Andere geschikte natuurlijke isolatiematerialen zijn wol, cellulose, houtvezels, hennep en vlas. Je zou ook warmtereflectorfolie kunnen proberen.

Stap 7: Zoek een tapijt

Als je een elektrisch verwarmde tafel op een koude vloer zet, zul je geen thermisch comfort bereiken. De koude vloer zal alle warmte van de verwarmingsfolie absorberen en je voeten zullen warmte naar de vloer geleiden. Je moet de vloer isoleren en dat kun je doen met een wollen tapijt (of meerdere wollen tapijten op elkaar). Nieuwe wollen tapijten zijn duur, maar ze hoeven niet veel groter te zijn dan de tafel en ze zijn goedkoop tweedehands te vinden. Ik heb het grote wollen tapijt in Perzische stijl in mijn kantoor voor 50 euro gekocht, en ik zal er nog een tweede bovenop leggen om de vloerisolatie verder te verbeteren.

Stap 8: Zoek dekens

De energie-efficiëntie en het thermisch comfort van een elektrisch verwarmde tafel worden grotendeels bepaald door het type en de grootte van de dekens die je erover legt. De dekens vormen een deel van de isolatielaag bovenop de verwarmingsfolie, maar als ze lang genoeg zijn om de grond te bereiken, houden ze ook warme lucht vast onder de tafel.

Stralingsverwarmingssystemen brengen energie over op oppervlakken - inclusief je lichaam - en warmen de lucht niet rechtstreeks op. De luchttemperatuur onder de tafel zal echter langzaam indirect stijgen door de hogere oppervlaktetemperaturen van de dekens, de tafel, het tapijt en de persoon die aan tafel zit. Tijdens de experimenten steeg de luchttemperatuur onder mijn tafel op 25 cm boven de vloer met ongeveer 10°C.

Wol

Kies een wollen deken. Wol houdt warmte heel efficiënt vast, is veel brandbestendiger dan andere textielmaterialen, wordt niet snel vuil, reguleert de luchtvochtigheid en zuivert de lucht. ⁴ Nieuwe wollen dekens kunnen prijzig zijn: honderden euro’s voor de afmetingen die we nodig hebben. Ik heb echter vier tweedehands wollen dekens gekocht voor 90 euro, waarvan er twee groot genoeg zijn om de grond te bereiken. Als je een wollen deken vindt die lelijk is of vlekken heeft, leg er dan gewoon een mooiere en goedkopere katoenen deken overheen.

Afmetingen van de deken

De grootte van de deken die je nodig hebt hangt af van de grootte van je tafel (lengte, breedte, hoogte). Mijn tafel is 80 cm lang, 56 cm breed en 75 cm hoog. Dat betekent dat mijn deken minstens 230 cm (75+80+75cm) x 206 cm (75+56+75cm) moet zijn om de grond te bereiken. Kan je geen deken vinden die groot genoeg is? Dan kan je een lagere verwarmde tafel bouwen en op de grond gaan zitten, of verschillende kleinere dekens aan elkaar naaien. Kleinere dekens kunnen ook handig zijn in combinatie met grotere dekens, of ze kunnen als enige deken dienen als het niet zo koud is (zie verder).

Werkoppervlak

Hoewel het prettig aanvoelt om in de winter op een wollen of katoenen ondergrond te werken, kun je ook een houten plank op de deken leggen, op maat gezaagd, om de deken te beschermen tegen slijtage en vuil. Of je drapeert een katoenen tafelkleed over de deken, die makkelijker te wassen is dan wol.

De tafel aan- en uitkleden

Elk verwarmingssysteem moet kunnen worden bijgeregeld om het gewenste comfort te bereiken. Bij een centrale verwarming gebeurt dat door de thermostaat te manipuleren. Dat werkt echter niet zo goed voor een verwarmde tafel, omdat het temperatuurbereik van de verwarmingsfolie beperkt is. Onder 38°C geeft geen aangenaam warmtegevoel, terwijl langdurige verwarming boven 45°C de verwarmingsfilm kan beschadigen en te heet kan maken om aan te raken. Je kunt het thermische comfort echter aanpassen in een breed temperatuurbereik door de tafel “aan te kleden” en “uit te kleden”: door textiellagen toe te voegen en te verwijderen en door ze op verschillende manieren te gebruiken.

Je kunt het thermische comfort in een breed temperatuurbereik aanpassen door textiellagen toe te voegen en te verwijderen en door ze op verschillende manieren te gebruiken

Het is niet overdreven om te stellen dat de deken een deel van je kleding wordt. Aan de tafel zitten voelt alsof je een hele grote jurk draagt die van binnenuit wordt verwarmd. Net zoals we ons anders kleden afhankelijk van het weer, door het toevoegen en verwijderen van lagen, kunnen het aantal dekens en hoe ze zijn geplaatst de omgevingsomstandigheden weerspiegelen. Ik heb de tafel getest met één tot vier dekens en met elke extra deken nemen de energie-efficiëntie en het thermisch comfort toe. Op een erg koude dag kun je twee of drie dekens over de tafel draperen. Als je het dan nog steeds koud hebt, kun je extra dekens over je stoel en schouders hangen. Je kan jezelf in een complete tent wikkelen, verwarmd van binnenuit, met alleen je hoofd en armen die naar buiten steken.

Naarmate je meer dekens toevoegt, wordt de textiellaag echter steeds zwaarder en kost het meer tijd om erin en eruit te stappen - om je “aan en uit te kleden”. Daarom is een lichtere bedekking te verkiezen als die voldoende comfort biedt. Op een kille lenteavond kunnen een of twee kortere dekens voldoende zijn om het je comfortabel te maken. Ik heb de tafel op die manier getest en ze deed het bijna net zo goed als met een langere deken. Het energieverbruik was iets hoger en het thermische comfort iets lager - ik merkte vooral koude voeten op. Als het echter wat warmer zou zijn, zou ik de voorkeur geven aan deze opstelling omdat het praktischer is om van het bureau op te staan.

Oververhitting kan ook opgelost worden zonder naar de thermostaat te grijpen: til een hoek van het tapijt op met je voet en laat wat warmte ontsnappen, of verwijder een van de dekens. Het zou energiezuiniger zijn om de thermostaat lager te zetten, maar het energieverbruik van een verwarmde tafel is al zo laag dat er ruimte is voor wat gemak. Het comfort van een verwarmde tafel kan verder worden verbeterd door een verwarmde stoel of bank, of door een scherm achter je stoel te plaatsen, aan de ene kant bedekt met warmtefolie en aan de andere kant met isolatie. Dat is iets voor een toekomstige handleiding.

Veiligheid

Hoewel een elektrisch verwarmde tafel veel veiliger is dan een tafel die met vuur wordt verwarmd, brengt ze wel enkele risico’s met zich mee, waaronder brand. Dit kan echter alleen gebeuren als je enkele cruciale regels negeert, die ik hieronder herhaal:

• Gebruik nooit een warmtefolie zonder thermostaat.
• Zorg ervoor dat je elektrische kabels dik genoeg zijn.
• Voeg een zekering toe aan je elektrische systeem.
• Bevestig de temperatuursensor goed: hij moet altijd op zijn plaats blijven zitten.
• Vermijd dekens en tapijten gemaakt van synthetische vezels, die zeer ontvlambaar zijn. Je verwarmde tafel zal niet in brand vliegen als je de bovenstaande adviezen opvolgt, maar elders in de ruimte kan wel brand ontstaan. Het beste materiaal voor dekens en tapijten is wol, dat geen vlam vat. Katoen is brandbaar, maar niet zo erg als synthetisch materiaal.
• Lange dekens zijn energiezuiniger dan kortere dekens. Pas echter op met te lange dekens, want ze kunnen ervoor zorgen dat je struikelt als je in of uit de tafel stapt.

Colofon

Verwarmde tafel: Kris De Decker.

Illustraties: Marie Verdeil.

Foto’s: Marina Kálcheva.

Model: Anita Filippova.

Locatie fotoshoot: AkashaHub Barcelona. Met dank aan Carmen Tanaka.

Marie Verdeil en Roel Roscam Abbing gaven feedback op de proefversie van dit artikel.